1. Umumiy tushunchalar; Xususiy elektr o‘tkazuvchanlik

2. Xususiy elektr o‘tkazuvchanlik

• 2. Xususiy elektr o‘tkazuvchanlik
• Yarim o‘tkazgichli elektronika maxsulotlarining deyarli
• 97 % kremniy asosida yasaladi. 2.2 - rasmda kiritmasiz kremniy panjarasining soddalashtnrilgai modeli (a) va uning zona energetik dnagrammaen (b) keltirilgan. Agar yarim o‘tkazgich kristali tarkibida kiritma umuman bo‘lmasa va kristall panjaraning tuzulmasida nuqsonlar (bo‘sh tugunlar, panjara siljishi va boshqalar) mavjud bo‘lmasa, bunday yarim o‘tkazgich xususiy deb ataladn va i xarfi bilan belgilanadi.
• 2.2 - rasmdan kurinib turibdiki, kremniy xususiy krisgallida uning ayumining turpa valent elektroni kremniyning qo‘shni atomining elektroni bilan bog‘lanib, mustaxkam sakkiz elektronli qobiq (to‘g‘ri chiziq) xosil qiladi. OK temperaturada bunday yarim o‘tkazgichda erkin zaryad tashuvchilar mavjud bo‘lmaydi. Lekin temperatura ortishi bilan kovalent borlanishlarning bir kismi uziladi va valent elektronlar o‘tkazuvchanlik zonasiga o‘tish uchun yegarlicha energiya oladilar (2.2. b-rasm).
• Natijada valent elektron erkin zaryad tashuvchiga aylanadi va kuchlanish ta’sir eggirnlsa u tok xosil qilishda ishtirok etadi. Elektron yukogilishi natijasida atom musbat ionga aylanadi.

2.2 - rasmda kiritmasiz kremniy panjarasining soddalashtnrilgai modeli (a) va uning zona energetik dnagrammaen (b) keltirilgan. Agar yarim o‘tkazgich kristali tarkibida kiritma umuman bo‘lmasa va kristall panjaraning tuzulmasida nuqsonlar (bo‘sh tugunlar, panjara siljishi va boshqalar) mavjud bo‘lmasa, bunday yarim o‘tkazgich xususiy deb ataladn va i xarfi bilan belgilanadi.

Bir vaqtning o‘zida valent zonada bo‘sh satx xosil bo‘ladi va valent elektronlar energiyalarini o‘zgartirishlariga, ya’ni valent zonasining bnror ruxsat etilgan satxidan boshqasiga o‘tishiga imkon yaratiladi. Shunday kilibu tok xosil bo‘lish jarayonida qatnashishi mumkin. Temperagura ortgan sari ko‘prok valent elektronlar o‘tkazuvchanlik zonasiga o‘tadilar va elektr o‘tkazuvchanlik ortib boradi.

• Bir vaqtning o‘zida valent zonada bo‘sh satx xosil bo‘ladi va valent elektronlar energiyalarini o‘zgartirishlariga, ya’ni valent zonasining bnror ruxsat etilgan satxidan boshqasiga o‘tishiga imkon yaratiladi. Shunday kilibu tok xosil bo‘lish jarayonida qatnashishi mumkin. Temperagura ortgan sari ko‘prok valent elektronlar o‘tkazuvchanlik zonasiga o‘tadilar va elektr o‘tkazuvchanlik ortib boradi.
• Valent zonadagi erkin energetik satx yoki erkin valent bog‘lanish kovakli deb ataladi va u elektron zaryadining absolyut qnymatiga teng bo‘lgan erkin musbat zaryad tashuvchi xisoblanadi. Kovakning xarakatlanishi valent i elekgroni xarakatnga qarama - qarshi bo‘ladi.
• Shunday qilib, atomlar orasidagi kovalent bog‘lanishning uzilishi bir vaktning o‘zida erkin elektron va elekgron ajralib chiqqan kovak xosil bo‘lishiga olib keladi. Elektron - kovak juftligining xosil bo‘lish jaraeniga zaryad tashuvchi:i generatsiyasi deb ataladi. Agar bu jaraen issiklik ta’sirida amalga oshsa, u issiklik generatsiyasi deb ataladi. O‘tkazuvchanlik zonasida elekgronning xosil bo‘lishi va valent zonasida kovakning yuzaga kelishi 2.2 b-rasmda mos ishoralar yordamida aylanalar ko‘rinishida tasvirlangan. Strelka yordamida elektronning valent zonasidan o‘tkazuvchanlik zonasiga o‘tishi ko‘rsatilgan.