1. Ventilyator qurilmalarining elektr yuritmalari va elektr ta’minoti sxemalari

8. Suv xaydash qurilmalarining avtomatlashtirish vositalari sxemalari.
Nasoslarni guruhlash turlicha bo’lib, ularni tuzilishi, turli parametrlari, suyuqlikka energiya berish usuli va boshqalarga qarab guruhlash usullari mavjud. Eng ko’p tarqalgan usul ishlash
printsipiga qarab guruhlashdir. Bunda nasoslar ikki katta guruhga bo’linib, ular kurakli va hajmiy nasoslar deyiladi. Bu nasoslar deyarlik barcha nasoslarni o’z ichiga oladi, lekin bir qancha boshqacha printsipda ishlaydigan nasoslar bunga kirmay qoladi. Bularga nasoslar (uchinchi klass sifatida ajratish mumkin) va boshqa ko’targichlar (montejyu, erliftlar va boshqalar) kiradi.
Kurakli nasoslar markazdan qochma, o’qiy, propellerli, uyurmali nasoslarga bo’linadi. Tuzilishi va ishlash printsipi bir xil bo’lgani uchun ventilyatorlarni kam kurakli nasoslar guruhiga kiritish
mumkin. Ventilyatorlarning ham markazdan qochma, o’qiy, propellerli turlari mavjud. Kurakli nasoslarni bitta valda bir yoki bir necha ish g’ildiragi o’rnatilishiga qarab, bir pog’onali va ko’p pog’onali nasoslarga ajratish mumkin. Markazdan qochma nasoslar so’rish usuliga qarab bir tomonlama so’ruvchi va ikki tomonlama so’ruvchi nasoslarga bo’linadi.
hajmiy nasoslar ikki katta guruhga bo’linib, ular porshenli va rotorli nasoslar deyiladi. Bular yana bir qancha kichik guruhchalarga bo’linadi.
Oqimchali nasoslar esa enjektor, injektor va gidroelevatorlarni o’z ichiga oladi. Nasoslarni bunday guruhlashga ishlab chiqarishda eng ko’p tarqalgan ikki tur (markazdan qochma va porshenli)
nasoslar atrofida barcha nasoslarni guruhlashga intilish asos bo’lgan.
Nasoslarni suyuqlikka bergan bosimining katta kichikligiga qarab, past bosimli (20 m. suv ust. gacha), o’rtacha bosimli (20-60 m suv ust. ga teng), yuqori bosimli (60m suv ust. yuqori) nasoslarga
ajratish mumkin. Ularni bergan sarfiga qarab past, o’rta va yuqori sarfli nasoslarga bo’linadi.
Nasos qurilmasi sxematik tuzilishi.
Nasos qurilmasi nasosning o’zi 1 dan tashqari, ta'minlovchi suv saqlagich 8 dan, qabul qiluvchi sistema 9 gacha bir qancha qismlardan iborat bo’ladi (12.1-rasm). Nasos ishlaganda suyuqlik
ta'minlovchi idishdan, tirgak klapan 4 va so’rish quvursi 9 orqali o’tib, nasosning ish g’ildiraklari orasiga kiradi. Nasosga kirish oldida vakuumetr 6 o’rnatilgan bo’lib, u so’rish quvursidagi
siyraklanish darajasini kuzatishga yordam beradi. Nasosdan chiqishda sarfni o’zgartirish uchun xizmat qiluvchi berkitkich 7 va bosim o’lchagich manometr 5 o’rnatilgan bo’lib, suyuqlik bulardan o’tganidan
so’ng haydash quvursi 3 orqali o’tib, qabul qiluvchi idishga tushadi. Tirgak klapan nasosni ishga tushirish oldidan qo’yilgan suyuqlik ta'minlovchi idishga oqib ketmasligi uchun o’rnatilgan bo’lib, turli
iflosliklarning kirishidan filtr bilan himoyalangan. Ta'minlovchi idishdagi suyuqlik satqi bilan nasos o’rnatilgan satq orasida farq so’rish balandligi deyiladi va Ns bilan belgilanadi. Nasos
o’rnatilgan satq bilan qabul qiluvchi idishdagi suyuqlik satqlari farqi qaydash balandligi deyiladi va Nx bilan belgilanadi. So’rish balandligi bilan qaydash balandligining yiqindisi statik
balandlik deyiladi va Nst bilan belgilanadi. So’rilish satqi bilan qabul satqlariga Berrnulli tenglamasini qo’llasak u qolda statik satq Nsm geometrik

1-rasm.

baladlikka Nz ga teng ekanligini ko’ramiz. Nasos qurilmasida qosil qilingan bosim geometrik balandlik, so’rilish va qabul satqlaridagi bosimlar farqidan qosil bo’lgan bosim va dinamik bosimlar
yiqindisidan iboratdir. Bu bosimni qisoblash formulasini biz oldingi mavzularimizda ko’rgan edik.
Nasos sistemasidagi qiyinchiliklardan biri nasosga kirish va chiqishdagi bosimlar farqi qisobiga nasosni o’qi bo’yicha siljitishga intiluvchi kuchning ‘aydo bo’lishi va unga qarshi kurashdir.
Bu kuch nasosga kirish va chiqishdagi bosimlar (r1va r2), kirish va chiqishdagi diametrlar (d1va d2) orqali quyidagicha qisoblanadi.
Bu yerda dv-valning diametri.
Nasos agar ko’p bosqichli bo’lsa, tegishli bosqichlardagi kirish bosmlarini r1-1, r1-2,..., r1-n chiqish bosmlarini esa ‘2-1, ‘2-2,..., ‘2-n bilan belgilasak, o’qiy kuch quyidagicha aniqlanadi:
Bundan ko’rinadiki, o’qiy bosim, kirish va chiqishdagi bosimlar farqi va kirish kesimining ortishi bilan ortadi. Shu bilan birga suyuqlik sarfi qam ortadi. Bu esa nasos o’rnatilgan zaminga
ta'sir qilish bilan birga ish qildiragini o’z qolatidan siljitishga qarakat qiladi. Bu kuch uch xil usul bilan muvozanatlanadi:
1)Kuch kamaytirgich barabandan foydalanish (kuch kamaytirgich) baraban uzaytirilgan silindr shaklidagi zichlagich bo’lib, oxirgi bosqichdagi ish qildiragi bilan kuch kamaytirgich kamera orasida
joylashadi va val bilan birga aylanadi)
2). Muvozanatlanuvchi disk bo’lib, u o’qiy bosimning o’zgarishini avtomatik ravishda sezadi va butun rotorning siljishi va zichlagich qolatining o’zgarishiga ta'sir qiladi;
3). Nasosning ikki tomoniga so’rish yo’lini joylashtirish.
Bundan tashqari, rotor valini mustaqkam asosga o’rnatilgan sharikli tirak ‘odshi’nikalarga o’rnatish yo’li bilan qam o’qiy bosim ta'sirida siljishini yo’qotish mumkin.
Nasos to’xtaganda qaydash quvursidagi suyuqlik teskariga qarakat qilmasligi uchun monometrdan keyin tirgak klapan qam o’rnatiladi.
9. Ko'tarish qurilmalarining avtomatlashtirish vositalari
Konveyer qurilmasi yuritmasining quvvatini lentaning aylanma konturi bo`yicha nuqtalar usuli bilan aniqlash mumkin. Konveyer lentasi hosil qilgan kontur to`g`ri chiziqli vaеgri chiziqli uchastkalarga bo`linadi (1-rasm). Lentaning yurituvchi barabandan chiqish nuqtasidan boshlab barcha yo`nalishi o`zgargan nuqtalar raqamlanadi. So`ngra, konturni aylanishi bo`yicha ketma-ket kiruvchi va chiquvchi tarmoqlarning tarangliklari va yuritmasi quvvati aniqlanadi.