1. Xo'jalik hisobi haqida tushuncha

Asosiy schyotlar Asosiy schyotlarning 2 turi mavjud: Aktiv va Passiv. Aktiv schyotlar o‘z navbatida quyidagilarga bo'linadi:mehnat vositalari va uzoq muddatli aktivlami; aylanma mablag‘lami; xo‘jalik munosabatlarini aks ettiruvchi aktiv schyotlar. Mehnat vositalarini va uzoq muddatli aktivlami aks ettirish uchun quyidagi schyotlar moijallangan:
Schyotlar rejasidagi 01.00-schyotdan 96. 00 gacha bo’lgan schyotlar.
Tartibga soluvchi schyotlar Korxona ba’zi xo‘jalik mablagiari hisobmi yuritishda bir ne- cha bahodan foydalanish zaruriyati tugiladi. Shunday mablagiar va ularning tashkil topish manbalari hisobini yurituvchi schyotlar tartibga soluvchi schyotlar deb ataladi. Bunday schyotlar quyidagi turkumlarga ajratiladi:
kontraktiv,
kontrpassiv;
to‘ldiruvchi schyotlar.
Bunday schyotlami tartibga soluvchi schyotlar deb atalishiga sabab, ular buxgalteriya hisobini boshqa schyotlaridagi ko‘rsatkich- lami tartibga solish xususiyatiga egaligidadir.
Kontrpassiv schyotlar aktiv schyotlar bo‘lib, ular ba'zi xo'jalik mablaglari tashkil topish manbalari ma’lumotlarini tartibga so- lish uchun moljallangan. Masalan, 8600 - «Sotib olingan o‘z aksi- yalarini hisobga oluvchi schyotlar»
Toldiravchi schyotlar tegishli mablag‘ va ulaming tashkil topish manbalari hisobini yuritishga moljallangan. Masalan, 1510 - «Materiallarni tayyorlash va sotib olish», 1610 - «Materiallam- ing qiymatidagi farq» schyotlari toidiruvchi schyotlar hisoblanadi.
Taqsimlovchi schyotlar Ushbu schyotlai' mablaglar va ular tashkil topish manbalarining ba’zilarini kalkulatsiya obyektlariga yoki davrlar bo‘yicha to'g'ri taqsimlanishini ta’minlaydi,
Taqsimlovchi schyotlar ikkiga bolinadi:
yig‘ib taqsimlovchi;
hisobot davrlari bo‘yicha taqsimlovchi.
Yig‘ib taqsimlovchi schyotlariga 2310 - «Yordamchi ishlab chiqarish», 2510 - «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schyotlarni misol tariqasida keltirish mumkin.
Kalkulatsiya va taqqoslovchi schyotlar Ushbu schyotlar korxona faoliyatida ishlab chiqarilgan mahsulotlar, sotilgan tovarlar, bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar tan- narxini aniqlash uchun xarajatlar hisobini yuritishga moljallangan. Kalkulatsiya schyotlari debetida mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar aks ettiriladi. Kreditida esa ishlab chiqarishdan tayyor mahsulot (yarim tayyor mahsulot, ish, xiz- mat)laming haqiqiy tannarxi aks ettiriladi. Kalkulatsiya schyotlari boWicha qoldiqlar debet tomonda bolib, tugallanmagan ishlab chiqarish miqdori hisoblanadi. Kalkulatsiya schyotlariga 2010, 2310, 1510 schyotlar misol boladi.
Taqqoslovchi schyotlarga quyidagi schyotlar misol boladi.
9210 - «Asosiy vositalaming sotilishi va boshqacha chiqib ketishi»;
9220 - «Boshqa aktivlarning sotilishi»;
9910 - «Yakuniy moliyaviy natija»;
2610 - «Ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulot» va boshqalardir. Ushbu schyotlar orqali ma’lum bir jarayon natijasi taqqoslanadi.
9210 - «Asosiy vositalaming sotilishi va boshqacha chiqib ke- tishi» schyoti misolida taqqoslovchi schyotlar xususiyati korib chiqiladi.
15. Boshlang’ich hisob haqida tushuncha.
Xo‘jalik operatsiyalarining buxgalteriya hisobi uchun operatsiyalar amalga oshirilganligini qayd etuvchi boshlang‘ich hisob hujjatlari va ularni o‘tkazishga doir farmoyishlar asos bo‘ladi. Boshlang‘ich hisob hujjatlari xo‘jalik operatsiyalari amalga oshirilayotgan vaqtda yoki operatsiyalar amalga oshirib bo‘linganidan keyin tuziladi.
Hisobot davriga tegishli bo‘lgan xo‘jalik operatsiyalari, agar ular amalga oshirilganligini tasdiqlovchi hujjatlar olinmagan bo‘lsa, tegishli boshlang‘ich hujjat rasmiylashtirilib, buxgalteriya hisobida ular aks ettiriladi.
Boshlang‘ich hisob hujjatlarining majburiy rekvizitlari quyidagilardir:
– korxonaning (muassasaning) nomi;
– hujjatning nomi va raqami, u tuzilgan joy va sana;
– xo‘jalik operatsiyasining nomi, mazmuni va miqdor o‘lchovi (natura holida va pulda ifodalangan holida);
– mas’ul shaxslarning shaxsiy imzolari.
Boshlang‘ich hisob hujjatlarini tuzgan hamda imzolagan shaxslar ularning o‘z vaqtida to‘g‘ri va amal tuzilishi, shuningdek, buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun ularning belgilangan muddatlarda topshirilishiga javobgardirlar.