1. Yevropa rivojlangan davlatlari pensiya ta`minoti tizimi,modellari va rivojlanish tarixi

2. Yevropa rivojlangan davlatlari pensiya ta`minoti tizimida olib borilgan islohotlar
Barcha davlatlarning siyosiy-iqtisodiy sohadagi eng muhim masalalaridan biri pensiya ta’minoti masalalari hisoblanadi. Pensiya tizimlari bundan yuz yillar ilgarihpaydo bo‘lib, bir qancha islohotlar bosqichidan o‘tganiga qaramay, pensiya ta’minoti muammolari bugungi kunda rivojlanayotgan va xatto rivojlangan davlatlarda ham muhim tus ola boshladi. Bu muaommlarning jiddiylashuvi, u yoki bu mamlakatda avvallari pensiya islohotlari siyosatida unchalik e’tiborga olinmagan ijtimoiy-demografik omillar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Kelgusida bu omillar pensiya tizimlaridagi islohotlarda e’tiborga olinishi zarurdir.
Ana shu muammolar ta’sirida XX asr oxirlarida pensiya islohotlari deyarli barcha mamlakatlarni qamrab oldi. Bu islohotlarning maqsadi, har bir alohida davlatda o‘zgargan iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy-demografik holatni hisobga olgan holda va o‘rnatilgan umumjahon talablari va tendensiyalariga mos keluvchi yangilangan pensiya ta’minoti tizimini qurish va shakllantirishdan iborat bo‘ldi.
Demak pensiya ta’minotiga oid muammolar birinchi navbatda o‘zgarib borayotgan demografik omillarga bog‘liq. Ko‘plab rivojlangan davlatlar (Yevropa, AQSh, Avstraliya)dagi demografik holat, hozirgi kunda o‘ziga xos xususiyatga ega: ya’ni mehnatga layoqatli aholi sonining o‘sishi sekinlashmoqda yoki qisqarmoqda. Shu bilan birga 60 va 80 yoshdan katta aholi qatlamining ko‘payishi tendensiyasi kuzatilmoqda.
Bu esa shubhasiz jamiyatning mehnatga layoqatsiz qatlamining ko‘payishiga, ya’ni pensionerlar sonining o‘sishiga olib keladi.37 Rivojlangan davlatlarda ushbu muammo yechimining asosiy yo‘nalishlarini aniqlash muhim masalalardan biri bo‘lib kelmoqda.
1-jadval.
Dunyo mamlakatlarida 65 va undan yuqori yoshdagi aholining o‘sishi.¹⁰

Mamlakatlar	65 va undan yuqori yoshdagilarni aholi umumiy sonidagi ulushi, %
	2000	2010	2015	2000-2015-yillardagi farq
AQSH	12	13	14,1	+2,1
Buyuk Britaniya	16	17	18,1	+2,1
Germaniya	16	21	20,9	+4,9
Italiya	18	20	22,1	+4,1
Ispaniya	17	17	18,3	+1,3
Fransiya	16	17	18,5	+2,5
Yaponiya	17	23	26,2	+9,2
Xitoy	7	8	9,6	+2,6
Hindiston	4	5	5,8	+1,8
Rossiya	12	13	13,1	+1,1
O`zbekiston	4	4	4,4	+0,4

Bashoratlarga ko‘ra, yaqin 40 yil ichida 20 yoshgacha va mehnat yoshidagi aholi soni muntazam kamayib boradi (2-jadval), pensionerlar soni yana 10 foizga ortadi. Yevropa ittifoqidagi mamlakatlarda esa 2020-yilga kelib, har bir pensionerga o‘rtacha 3ta ishlovchi to‘g‘ri keladi.

Demak bugungi kun ishchilarining pensiyada munosib hayot kechirishlari uchun hozirdan qulay sharoitlar yaratish va pensiya tizimida munosib islohotlar o‘tkazish zarurati juda muhim hisoblanadi.