10-laboratoriya ishi Mavzu: Etilen va atsetilen asosida sintezlar

Ularda asosan, uglevodorodli xom ashyoni piroliz qilib olingan
etilen va propilendan sintetik etanol, izopropanol va atseton
ishlab chiqarila boshlandi.
Hozirgi vaqtda dunyoning yetakchi neft-kimyo sanoatida
to'g'ri hayclalgan benzinni quvurli o'choqlarda suv bug'i yordamida term ik piroliz qilish jarayoni keng tarqalgan bo'lib, uning
yordam ida ko'zlangan m ahsulotlarni maksimal olish imkonini
beradi. Bunga tobora rivojlanib borayotgan etilen olish texnologik
tiZirnining asosiy bo'g'inlarining doimiy takomillashishi oqibatida erishildi. Piroliz o'choqli bloklari konstruksiyalarini texnjk taraqqiy ettirish asosiy m ahsulotning maksimal chiqishiga
va jarayon kechishini yanada qat'iy (harorat va bo'lish davriga
ko'ra) sharoitlarda o'tkazishga qaratildi. Shu bilan birga qurilmalar ish unumdorligi oshirildi.
1955-yildan boshlab, gazlarni ajratishning absorbsion tizirnlari o'rnini quyi haroratli fraksiyalash egalladi. Atsetilenli C2-C3
birikmalarni gidrirlash katalizatorlari yaratildi.
Piroliz jarayoni texnologiyasini takomillashtirish ishlari 1960-1970 yillarda quyidagi asosiy yo'nalishlarda amalga oshirildi:
- Piroliz o'chog'i xom ashyoni reaksion zonada qisqa muddatda bo'lishini ta'minlovchi konstruksiyalari yaratilib, ishlab
chiqarishga tadbiq etildi;
- O'txonada quvurlarni o'rnatishda gorizontaldan vertikalga
o'tish;
- Piroliz m ahsulotidagi issiqlikni kom pressor uzatm alari uchun foydalaniladigan yuqori bosimli bug' olish bilan utillovchi toblovchi-bug'Iatish a p p a ra tla rim yaratish va ularni
o'choqli bloldarga kiritish.
Natijada har bir etilen qurilmalarining quvvati yiliga 300 va
undan ko'p ming tonna etilen ishlab chiqaradigan yirik q u w a tlarga almashdi. O'tgan asrning 90—yillarida qurilm alar quvvati
tuzilishi quyidagicha ko'rinish aks etdi: etilen ishlab chiqarish
bo'yicha yiliga 100 ming t.gacha - 6 dona, 100 dan 200 ming
tgacha - 8 ta, 200 dan 300 ming t.gacha - 14 ta, 300 dan 450
ming t.gacha - 6 ta, 450 dan 680 ming t.gacha - 3 ta.
Yuqori haroratli katta quvvatli 820-840 °S h aro rat va kontakt
davri 0,5-0,7 sekund bo'lgan piroliz jarayonining o'rta h a ro ra tli yiliga 60 ming tonna etilen ishlab chiqaruvchi 760-790 °S
harorat va kontakt davri 1,0-1,5 sekund bo'lgan piroliz jarayoniga nisbatan afzalligi: benzin pirolizlanganda etilenning chiqishi rektifikatsiya qilish usuli bilan rektifikatsion kolonnalardan
ajratib olinadi.
Turli xildagi uglevodorodlarni piroliz qilish usuli 700-1053
°S haroratda olib boriladi. Etilenni polimerizatsiyalash yuqori
bosim ostida avtoklav tipidagi reaktorlarda va trubasim on avtoklavlarda olib boriladi.
Sanoatning turli sohalarida olefinlarga bo'lgan ehtiyojning
keskin o'sishi natijasida, o'tgan asrning 90-yillariga kelib organik sintez jarayonlari uchun xom ashyo yetkazib berish ko'lami
yiliga 100 mln. tonna (shu jumladan, 50 mln. tonna etilen)ga yetdi.
Organik sintez sanoatining ko'mir xom ashyosidan neft-gazli
xom ashyoga va atsetilendan quyi olefinlarga o'tish davrlari va
sur'ati turli m am lakatlarda turlicha amalga oshirildi.
O'tgan asrning 60—yillarida G'arbiy Yevropa, Yaponiya va sobiq ittifoqda sohaning xom ashyo bazasida quyi olefinlar paydo
bo'lgan bo'lsa, AQSHda 20-30 yillardayoq neftni qayta ishlashda
olingan kreking gazlar-etilen va propilen kimyo sanoatida atsetilen bilan birgalikda ishlatilgan. Biroq AQSHda quyi olefinlarni
ishlab chiqarishning zamonaviy usuli -.su v bug'i bilan termik
piroliz qilish 40-yillariga kelibgina neftni qayta ishlash jarayonlaridan ajralib, etilen va propilen olishning sanoat miqyosidagi
asosiy usuli bo'lib shakllandi.
Tez orada ko'p m am lakatlarda piroliz qurilmalari qad rostladi. Masalan, Sobiq ittifoqda - Sumgiatda, Grozniyda, Kuybishevda, Ufada, Saratovda, Orskda va shu kabilarda barpo etildi.