10-lekciya. Mayli eginlerdin` A`H`miyeti. Aygabagar, maxsar, mayli zigir biologiyasi h`am jetjstiriw texnologiyasi

10-LEKCIYA. MAYLI EGINLERDIN` A`H`MIYETI. AYGABAGAR, MAXSAR, MAYLI ZIGIR BIOLOGIYASI H`AM JETJSTIRIW TEXNOLOGIYASI

Bul eginlerdin` tuxımı ha`m miywesinin` quramında 20-60 % may bolıp, azıq awqatqa, konserva islep shıg`arıwda, konditer ha`m nan o`nimlerin tayarlawda qollanıladı. Bunnan tısqarı, o`simlik mayı margarin, sabın, lak, boyaw, alif, stearin, linoleum islep shıg`arıwda, meditsinada, parfyumeriyada, terige islew beriwde qollanıladı. May islep shıg`arılg`annan keyin qalg`an gu`njara ha`m shrot sharwa mallarına joqarı toyımlı azıq esaplanadı. Ayrım maylı eginler silos tayarlawda qollanıladı.Jer ju`zinde maylı eginler ko`p tarqalg`an, egislik maydanı 140 mln ga dan artıq. En` ko`p tarqalg`an eginler-soya (62,65mln ga), ayg`abag`ar (18,33mln ga), raps-surepitsa (22,25mln ga), jer jan`g`aq (21,78mln ga), maylı zıg`ır (7,5mln ga), gu`nji (6,75mln ga). Maylı eginler AQSh, Kanada, Hindistan, Braziliya, Argentina, Qıtay, Pakistan, Rossiya, Moldaviya, Ukrainada tarqalg`an. O`zbekistanda maylı eginlerden maxsar, ayg`abag`ar, gu`nji, jer jan`g`aq maylı zıg`ır ha`m soya egilmekte.Maylı eginler tu`rli botanikalıq semeystvog`a tiyisli, olar-kapustalaslar, sobıqlılar ha`m basqalar bolıp tabıladı. Maydın` sapası olardın` quramındag`ı kislotalarg`a, yag`nıy toyınbag`an (olein linoleum, linol) ha`m toyıng`an, (palmitin, stearin) kislotalarg`a baylanıslı. Maylı eginler quramındag`ı maydın` mug`darı, sapası jetistiriw sharayatına baylanıslı boladı. 100 g may qansha yodtı qabıl qılsa, sog`an qarap yod sanı anıqlanadı. Yod sanı ko`p bolg`an may tez kebedi. Sog`an qarap o`simlik mayı 3 gruppag`a bo`linedi:

-Kebetug`ın mayda (perilla, lyalemantsiya, zıg`ır mayı) yod sanı 130 dan artıq boladı,
-Yarım kebetug`ın mayda yod sanı 85-130 bolıp, bul azıq-awqatta isletiletug`ın may (ayg`abag`ar, gu`nji, soya, raps, xantal, maxsar)
-Keppeytug`ın mayda (jerjang`aq ha`m kenedari mayında) yod sanı 85 ten ko`p boladı.
Azıq-awqatta ha`m texnikada qollanılatug`ın may quramında baylanıspag`an may kislotalar sanı kem bolıwı kerek.