10-мавзу: Кейнс моделлари ва Филлипс эгри чизиғи

10-мавзу: Кейнс моделлари ва Филлипс эгри чизиғи.
Кейнснинг макроиқтисодий мувозанат назарияси. Ҳақиқий ва режалаштирилган харажатлар. Моделни тузишдаги асосий шартлар. Соф экспорт функцияси. Импортга чегаравий мойиллик. Моделда макроиқтисодий мувозанатга эришиш механизми. Товар моддий заҳираларининг режалаштирилмаган ўзгаришлари. Ҳақиқий инвестициялар ва режалаштирилган инвестициялар тенглиги. Филиппси эгри чизиғи.
«Буюк депрессия». Унинг бозор иқтисодиётини тартибга солиш ва ривожлантиришдаги роли
1929 йилда Қўшма Штатларда кўплаб одамларнинг ҳаёт тарзини бутунлай ўзгартирган воқеа содир бўлди. Бу воқеа ҳам оддий одамларнинг, ҳам профессионал сиёсатчилар, тадбиркорлар ва иқтисодчиларнинг иқтисодиёт, иқтисодий сиёсат ва давлат ҳақидаги ғояларига таъсир қилди. Кўплаб ишсизлар ва уларнинг оилалари тирикчилик манбаларидан айрилди. Кўпгина банклар банкрот бўлганини, Қўшма Штатларда давлат ижтимоий суғурта тизими йўқлиги ва фуқароларнинг омонатлари шунчаки қайтарилмаганини инобатга олсак, одамларда на давлат ёрдами, на пулларини қайтариб олиш умиди қолмади.
Кўп одамлар ҳақиқий очлик хавфига дуч келишди. Шунингдек, одамларнинг психологик ҳолатини ҳисобга олиш керак. Ҳеч кимга таянмай, ўзи меҳнат қилиб, ўз муаммоларини ҳал қилиш одат тусига кирган мамлакатда одамлар ўзларига ёрдам бера олмадилар. Одамлар ўзларига ва кучларига ишонишларини йўқотдилар. Психологик тушкунлик бошланди, бу иқтисодийдан юз баравар ёмонроқ эди.
Бироқ, ўз иш жойларини сақлаб қолган одамларнинг позицияси энг яхши эмас эди. Келажакдаги ишончсизлик ва ишини йўқотиш қўрқуви доимий зўравонлик ҳисси, уларнинг иш ҳақи доимий равишда камайтирилиши билан аралашди. Бу барча соҳаларда бўлган. Ҳатто расмий статистик маълумотларга кўра, 1933 йилда ишчининг ўртача йиллик иш ҳақи 1929 йилга нисбатан 30% га камайди. Шундай қилиб, америкалик ишчиларнинг умумий иш ҳақи фонди қисқарди; инқироз йилларида, аслида, тахминан 60% га камайди. Бу инқироз бошланиши билан қашшоқланиш жараёни яна қайта бошланганини англатарди. Тўлиқ ишсизлар сони 1933 йилда 12,8 миллион кишига етди ёки иш билан банд бўлганларнинг 25 фоизини ташкил этди.
Қишлоқ хўжалиги янада қулайроқ ҳолатда бўлиши керакдек туюлади. Саноат инқирозининг бошланиши ва қишлоқ хўжалигида ортиқча ишлаб чиқариш инқирозининг янада кучайиши билан уларнинг аксарияти бутунлай вайрон бўлиш арафасида эди. 1932 йилда деҳқончилик ва чорвачиликнинг энг муҳим маҳсулотлари нархи 1929 йилга нисбатан 2-3 баравар пасайди. Шунга кўра, бу йилларда деҳқонларнинг пул даромадлари 11312 миллион доллардан 4748 миллион долларга ёки 58 фоизга пасайди. Кўпгина фермер хўжаликлари жуда оғир аҳволда эди. Улар ўнлаб марта ётқизилган ва қайта ётқизилган. Кредиторлар ушбу фермер хўжаликларини қарзга сотишни бошладилар. Жанубда эр эгалари ўз ерларидан деҳқончилик билан шуғулланувчи акциядорларни (АҚШда ер ижарачилари шундай деб аташган), уларнинг аксарияти собиқ қуллар эди. Линчинг ҳолатлари аллақачон бўлган.
Шундай қилиб, мамлакатдаги вазият ниҳоятда оғир эди. Яратилган вазиятдан чиқиш вазифаси эса Америка ҳукумати олдида эди. Айнан ҳукумат бир қатор ўзига хос чора-тадбирларни амалга оширди - ҳам янгилиги, ҳам самарадорлиги - мамлакатни оғир иқтисодий инқироздан олиб чиқди.