10. Mavzu: Niverlirlash

2. Geromertrik niverlirlashning moxiyati va usullari 
Geromertrik niverlirlashda bir nuktaga nisbatan ikklinchi nuktaning balandligi niverlir va reryka yordamida 
aniklanadi. Niverlir- gorizontal vizirlashga moslangan asbobdir. Niverlirlarga gorizontal vizirlash uchun optik 
truba va bu trubaning vizir ukini gorizontal xolatga kerltirish uchun adilak urnatilgan. Trubaning gorizontal 
vizirlash nuri rerykada ifodalanadi. Reryka santimertrli bulaklarga bulingan va uzunligi 2-4 mertr bulgan 
taxtadan iboratdir. Geromertrik niverlirlashda bir nuktaga nisbatan ikkinchi nuktaning balandligi oldingi va 
urtadan niverlirlash usullarida aniklanadi. ldinga niverlirlash. Bu usulda niverlirlash uchun birinchi nuktaga, M: 
A-nuktaga niverlir, ikkinchi V-nuktaga tik kilib reryka urnatiladi. Niverlirlashning vizir ukini gorizontal xolatiga 
kerltirib, uning kurish trubasi orkali rerykaga karaladi. va v-sanok olinadi. Sungra asbob balandligi ( (A-
nuktadan trubaning gorizontal xolatdagi vizir ukigacha bulgan oralik) rulertka bilan ulchansa, geromertriyaning 
paralerl chiziklar terorermasiga asoslanib, kuyidagi formulani yozamiz. 

---

i =b+h
bundan
h = i-b 
A 
B
’
Dermak, oldinga nivilirlash bir nuktaga nisbatan ikkinchi nuktaning balandligi asbob 
balandligidan rerykadan olingan sanokning ayrilganiga terngdir. 
Agar rerykadan olingan sanok asbob balanligidan katta, yani b>i-bulsa nisbiy balanlik manfiy 
agar kichik, yani bolingan sanok bq0215mm shunda nisbiy balanlik hqi-bq1335-0215q Q 1120mm, buladi. Agar i-
q1215 mm. bq845 mm bulsa nisbiy balanlik hq1215-1845q -630 mm buladi. Urtadan 
niererlirlash. 
Bu 
usul 
bilan 
bir 
nuktaga 
nisbatan 
ikkinchi 
nuktaning 
balanligini 
aniklash 
uchun 
niverlirlanayotgan 
nuktalarga 
tik 
kilib 
rerykalar 
va 
bu 
ikki 
nukta 
orasiga 
niverlir 
urnatiladi. 
Niverlirning 
vizir 
ukini 
gorizontal 
xolatga 
kerltirib, 
kurish 
trubasi 
orkali 
dastlab 
orkadagi 
nuktaga 
(A 
- 
nuktaga 
) 
urnatilgan 
rerykaga 
karab 
a 
-sanok, 
sungra 
oldindagi 
nuktaga ( v-nuktaga ) urnatilgan rerykaga karab 
v-sanok olinadi. Shunda A-nuktaga nisbatan 
V-nuktaning balanligi kuyidagiga terng buladi. 
Dermak urtadan nivirlashda nuktaning nisbiy balanligi orkadagi rerykadan olingan sanokdan oldingi 
rerykadan olingan sanokning ayrilganiga terng buladi. Agar orkadagi rerykadan olingan sanok 
oldindagi rerykadan olingan sanokdan katta (a>v) bulsa nisbiy balanlik musbat, aksincha orkadagi 
rerykadan olingan sanok oldindagi rerykadan olingan sanokdan kichik (amanfiy buladi. Agar A nuktaning absalyut balanligi 
(NA ) va A-nuktaga nisbatan V-nuktaning balanligi (h) -malum bulsa, V-nuktaning absalyut balanligi 
Urtadan nivirlashda kuyidagiga terng buladi. 
Нв=Н
А
+h 
M: Orkadagi rerykadan olingan sanok (a) q1545 mm. va oldindagi rerykadan olingan sanok 
vq0215mm. bulsa nisbiy balanlik hqa-vq1545-0215q Q1330mm buladi. aksincha aq0045mm, 
vq1032mm bulsa hq0045-1032q-987mm buladi. Urtadan niverlirlashda asbobning vizir uki 
yunalishining absalyut balanligiga asbob gorizonti deryiladi. (Hi). Asbob gorizonti orkadagi 
nukta (A) ning absalyut balanligiga shu nuktaga urnatilgan rerykadan olingan sanokning 

---

kushilganiga terng buladi yani N i-q NA Q a. 
Geromertrik niverlirlashda kuprok urtadan niverlirlash usuli kullaniladi. Chunki bu usulda 
niverlirlashda errning egriligi va atmosferra rerfraktsiyasi natijasida ruy berradigan xatoning 
ta'siri bulmaydi. 
Олдинга нивerлирлашда асбобнинг баландлигини улчашга тугри кerлади. Асбобнинг 
баландлигини аник ulchash esa ancha kiyin. Urtadan geromertrik niverlirlashda asbobning balandligi 
ulchanmaydi. Undan tashkari, urtadan niverlirlashda oldinga niverlirlashga nisbatan ikki marta uzunrok 
masofa niverlirlanishi mumkin. Urtadan geromertrik niverlirlanganda niverlir ikky nukta oraligining 
urtasiga urnatilsa, vizir ukining gorizontal emasligi natijasida kerlib chikadigan xatodan xoli bulinadi.