10-mavzu. Sanoat korxonalari xo’jalik faoliyati tahlilining xususiyatlari reja

2-jadval
Mahsulot ishlab chiqarish rejasining belgilangan turlari va assortimenti buyicha bajarilishi tahlili

Mahsulot turlari	Mah-sulot birligini bahosi	Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori, dona			Ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati, ming so’m
		reja	haqi-qatda	rejaning bajarilishi,%		reja	haqi-qatda	belgilangan assortiment hisobiga
1.Mahsulot	11000	346	354	102,3		3806	3894	3806
2.Mahsulot	12500	320	400	125,0		4000	5000	4000
3.Mahsulot	9400	383	383	100,0		3600	3600	3600
4.Mahsulot	8000	400	375	93,7		3200	3000	3000
Jami						19110	19694	18606

Jadvaldagi ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, reja mahsulot hajmi bo’yicha 103% bajarilgan (19694 : 19110 x 100), lekin belgilangan assortiment bo’yicha bajarilmagan, assortiment bo’yicha rejaning bajarilishi 97,3%ni tashkil etgan (18606 : 19110 x 100). Assortiment bo’yicha reja bajarilmasligiga 4-yo’nalishdagi mahsulot rejalashtirilganiga nisbatan 25 donaga kam ishlab chiqarilgani sabab bo’lgan. Korxona rahbariyati bu kabi kamchiliklarni bartaraf etishlari va ular takrorlanishining oldini olish choralarini ko’rishlari zarur.

Keyingi bosqich ishlab chiqariladigan mahsulotning sifatlilik darajasiga qaratilmog’i lozim.
Mahsulot sotish rejasining bajarilishi ko’p jihatdan ishlab chiqarilgan mahsulot sifatiga ham bog’liq. Darvoqe, mahsulot sifatining yaxshilanishi, o’z navbatida, sotilgan mahsulot hajmi ko’payishiga va foyda miqdori oshishiga olib keladi. Mahsulotning sifati xalq xo’jalik tarmoqlarida har xil ko’rsatkichlar bilan belgilanadi. Bu ko’rsatkich, masalan, mashinasozlik sanoatida Davlat standarti talabiga mosligi (GOST), engil sanoat, to’qimachilik va oziq-ovqat korxonalarida navlari bo’yicha aniqlanadi, ba’zi korxonalarda esa ishlab chiqarilgan mahsulotlar bo’yicha bildirilgan e’tiroz yoki kelib tushgan shikoyatlarga ko’ra belgilanadi.
Mahsulot sifatini tahlil qilishdan maqsad uning o’rtacha sifatlilik darajasini, sifat o’zgarishining sotilgan mahsulot hajmi o’zgarishiga ta’sirini aniqlashdan iborat.
Sanoat korxonalarida o’rtacha sifatlilik darajasi quyidagi uch xil yo’l bilan aniqlanadi:
* o’rtacha sifatlilik darajasini o’rtacha tortilish usulida aniqlash;
* o’rtacha sifatlilik darajasini o’rtacha shartli birinchi navga aylantirish yo’li bilan aniqlash;
* sifatlilik darajasini o’rtacha tortilish bahosida aniqlash.
Sifatlilik darajasini o’rtacha tortilish usulida aniqlash jarayonida, birinchi navda ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori birga, ikkinchi navdagi mahsulot miqdori ikkiga va uchinchi navdagi mahsulot miqdori uchga ko’paytirilib, jami ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo’linadi. Mahsulotning o’rtacha sifatlilik darajasini bu usulda aniqlash uchun 3-jadvaldagi shakl tuziladi.