10-Mavzu: Shaxsga yunaltirilgan axborot: psixologik va madaniy tahdidlar Psixologik operatsiyalar axborotdan fuqarolarga ta'sir etishda foydalanish

 
Elektron huruj - aniq ma'lumotlarni olish imkonini bermaydigan vosita 
"Xabar beruvchilar sababli rostlik va yolg‘onlik tusini oladi. Chunki, 
odamlarning maqsadlari xilma-xil xalqlar o‘rtasida tortishish va talashish ko‘p. 
Shunday kishilar ham bo‘ladiki, ularning tabiatiga yolg‘on xabar tarqatish 
o‘rnashib qolib, go‘yoki unga shu vazifa yuklangandek bo‘ladi va xabar 

---

tarqatmasdan tinchiyolmaydi. Bu yomon xohishlardan va tabiatiga buzuq 
fikrlarning joylashganligidan kelib chiqadi". Qarang bundan o‘n asr avval yashab 
o‘tgan bobokalonimiz bugungi kun voqeligi, ayniqsa, o‘zini adolatparvar, inson 
huquqlari himoyachisi, oddiy so‘z bilan aytganda, "jurnalist" deb yurgan ayrim 
kimsalarga bahs berib o‘tgan ekanlar. Axborotni himoyalash masalalariga 
rivojlangan mamlakatlar katta ahamiyat beradi. Hozirgi paytga kelib xalqaro 
munosabatlar yangi axborot texnologiyalari asosida shakllanayotgani bois, 
axborotni himoyalash va kompyuter tizimlari xavfsizligini ta'minlash jamiyat 
oldidagi eng muhim vazifalardan biriga aylanmoqda. Amerika Qo‘shma 
Shtatlarida "axborot quroli"ga qarshi maxsus davlat dasturini amalga oshirish 
uchun 
yiliga 
137 
mln. 
dollar 
sarf 
qilinadi. 
"Bugungi kunda, - degan edi, O‘zbekistoning birinchi Prezidenti Islom Karimov 
- insoniyat qo‘lida mavjud bo‘lgan qurol-yarog‘lar Yer kurrasini bir necha bor 
yakson qilishga yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin hozirgi 
zamondagi eng katta xavf - insonlarning qalbi va ongini egallash uchun uzluksiz 
davom etayotgan mafkuraviy kurashdir. Endilikda yadro maydonlarida emas, 
mafkura maydonlarida bo‘layotgan kurashlar ko‘p narsani hal qiladi". 
Kurashning bu turida eng samarali qurol - axborot. Shu bois, axborotni o‘z 
maqsadlariga xizmat qildirishga intilish keskin tus olmoqda. Axborot, uni uzatish, 
qayta ishlash va yig‘ish bosqichlari o‘ziga xos xususiyatga ega ekanligi bilan ham 
ahamiyatlidir. Ya'ni, insonning oddiy, kundalik ehtiyojlarini qondirishga 
qaratilgan xatti-harakatlarining asosini ham, dunyo mamlakatlarining insoniyat 
taqdiriga daxldor bo‘lgan qarorlarining manbaini ham axborot tashkil etadi. Bu 
esa o‘z navbatida g‘oyaviy ta'sir o‘tkazish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. 
Mutaxassislarning xulosalariga qaraganda, rahbarlar, boshqaruv xodimlari 
axborotlar bilan ishlashga o‘z vaqtlarining 30 foizdan 80-95 foizgachasini 
sarflashar ekan. Bu tabiiy holat. Chunki o‘z vaqtida va ishonchli axborotlarga ega 
bo‘lish hamda ularni o‘z vaqtida yetkazish va amaliyotda unumli foydalanish 
samarali boshqarishni ta'minlashning sharti hisoblanadi. Shundan kelib chiqib, 
aytish mumkinki, endilikda axborot- davlat faoliyatida boshqaruvchilik kuchini 
sezilarli darajada namoyon qiladi. O‘zbekistonning mustaqil bo‘lishi uni ayrim 
davlatlarning bizning mintaqamizga intilishlari mohiyatida ikki muhim jihat-
mintaqada geosiyosiy ta'sirga va bu yerdagi tabiiy hamda notabiiy resurslarni 
tasarruf etishda o‘z ulushiga ega bo‘lish alohida ko‘zga tashlanadi. Boshqa ayrim 
davlatlardan farqli o‘laroq, buning O‘zbekiston hukumati tomonidan anglab 
yetilgani va mazkur masala uning tashqi siyosatida aks etib turishi "katta o‘yin" 
qatnashchilarini o‘z manfaatlari yo‘lida har qanday usul hamda vositalardan 
foydalanishga 
majbur 
etadi. 
Yuqorida ta'kidlaganimizdek, bugungi kunda dunyo bo‘ylab o‘z manfaatlarini 

---

keng yoyishning eng maqbul usuli - axborot hurujlari bo‘lsa, eng samarali vosita 
- 
axborot 
tizimlari 
va 
vositalari 
hisoblanadi. 
Axborot hurujlarining tez-tez uyushtirilayotgani aslida "urush"ga munosabatni 
o‘zgarganidan, qurolning yangi turi kashf qilinganidan darak beradi. Axborot 
bilan qurollangan bunday hurujlar davlatlar tomonidan o‘z manfaatlari doirasini 
kengaytirish maqsadida uyushtirilar ekan, bunday vaziyat mavjud bo‘lmaydi. 
Hozirda turli usullarda olib borilayotgan mafkuraviy targ‘ibot va tashviqotlarning 
asl maqsadi-inson qalbi va ongi uchun kurashga qaratilgan. Bu kurash natijasiga 
ko‘ra 
uchta 
asosiy 
bosqichdan 
iborat. 
Birinchisi - muayyan axborot inson tomonidan qabul qilinmaydi. Ikkinchisi - 
axborot inson ongida ma'lumot sifatida saqlanib qolishi va u bundan boshqa bir 
masala yuzasidan qarorlar qabul qilishda solishtiruvchi manba sifatida 
foydalanish mumkin. Uchinchisi - axborot fikr yoki g‘oya sifatida inson qalbini 
egallashi, ma'naviy-ruhiy holatining uzviy qismiga aylanishi hamda bu uning 
amaliy faoliyati asosini tashkil qiluvchi omil bo‘lib qolishi mumkin. 
Axborot uchinchi holatda insonni harakatga da'vat etuvchi, rag‘batlantiruvchi 
kuchini to‘la namoyon etadi. Hozirda axborot hurujlari haqida ko‘p 
gapirilayotgan bo‘lsada, mutaxassislar tomonidan mazkur tushunchaga hali to‘la 
ta'rif berilganicha yo‘q. Buning ustiga, hatto soha tadqiqotchilari, mutaxassislar 
ham "axborot urushi" degan jumlaning qachondan muomalaga kirgani va axborot-
qurol sifatida ilk bor qachon foydalanilgani haqida bir to‘xtamga kelgani yo‘q. 
Dunyoning deyarli barcha rivojlangan mamlakatlarida axborot hurujlari 
masalasiga jiddiy munosabatning shakllanib ulgurgani, bu borada aniq 
konsepsiyalarning yaratilgani nafaqat mintaqada, balki jahonda o‘zining munosib 
o‘rnini egallash sari intilayotgan O‘zbekiston uchun ham alohida ahamiyat kasb 
etadi.