10-Мавзу. Тадбиркорлик молиявий хавфсизлиги Тадбиркорлик субъектлари фаолиятида учрайдиган молиявий рисклар

2. Тадбиркорлик субъектларининг молиявий хавфсизлигини таъминлашнинг универсал тизимини шакллантиришга контсептуал ёндашув

Тартибга солиш усулларини, шунингдек, ­хавфларни аниқлаш муаммосига турли муаллифларнинг ёндашувларини таҳлил қилгандан сўнг, биз қонунда қўлланилиши керак бўлган хавфни ҳисоблаш механизмларига қарамай, ҳар қандай корхона умумий баҳолашнинг ўз методологиясини ишлаб чиқиши керак деган хулосага келдик. молиявий хавф ёки молиявий хавфсизликни таъминлаш тизими. Бу эҳтиёж, шунингдек, тартибга солувчи кўрсатмалар ташқи рискларни умумий хавфнинг ажралмас қисми сифатида белгиламаслиги ва умуман олганда, ишончли баҳолаш бўлмаган хавфга жуда катта улуш қўйиши билан боғлиқ. жами таваккалчилик даражасидаги активларни [62] ҳисоблаб, деярли барча фаол тижорат оператсияларини, масалан, кредитлар ва инвеститсияларни юқори хавф (хавф – 100%) деб баҳолайди. Бундай баҳолаш корхонанинг рисклари ва имкониятларини тўғри аниқлашга имкон бермайди. Шу муносабат билан, кейинги тадқиқотлар жараёнида биз юқорида айтилганларнинг барчасидан фарқ қиладиган "тизимли хавф" тушунчасини шакллантирамиз, бу ташкилотнинг хавфларини тўлиқ акс эттиришга ёрдам беради.

Хорижий муаллифлар томонидан шакллантирилган "тизимли риск" тушунчаси кўп жиҳатдан кенгайтирилиши ва тўлдирилиши мумкин ( ­терминологияда у кредитлаш хавфи ёки тизимли бозор омилларининг тадбиркорлик фаолиятига таъсиридан келиб чиқадиган хавф билан чегараланади).
ташқи ва ички рисклар тизимини ифодалайди ва уларни бирлаштириш жараёнида барча бўлимларнинг таҳлилий фаолияти билан бевосита боғлиқ бўлиши керак (агар ташкилотнинг хатти-ҳаракатлари бўлса, умумий хавфни аниқлаш мумкин эмас). ­корхонанинг бутун ташкилий тизими бирлаштирилмаган). Шундай қилиб, биз ушбу фаолият объекти сифатида хавф тизимининг муҳим омилларини шакллантириш орқали тизимли хавфни оптималлаштириш нуқтаи назаридан рискларни бошқариш соҳасида тизимли ёндашувни белгилашни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.
Ташкилотнинг самарали таҳлилий фаолиятини амалга ошириш жараёнида молиявий хавфсизликни таъминлаш тизимини яратишга тизимли ёндашув қуйидаги белгиловчи тизим элементларининг комбинатсияси ҳисобланади:­
ички ва ташқи рискларнинг кирувчи тизими;
- корхонанинг ўзаро таъсир қилувчи таркибий бўлинмалари ўртасида хавфларни тақсимлашнинг асосий тизими ;­
- тизимли хавфнинг самарали (чиқиш) кўрсаткичи.
Ушбу структуравий элементларни танлаш, биринчи навбатда, билан боғлиқ
қуришга тизимли ёндашиш ­таҳдидларнинг функтсионал таркиби мавжуд бўлгандагина белгиланиши мумкинлиги, бу ҳам тизимнинг барча элементларининг ишлашини мувозанатлашнинг фалсафий тамойилидан келиб чиқади. Дарҳақиқат, биз тизимли хавфни таркибий тоифалардан камида биттасини ҳисобга олмасдан баҳолай олмаймиз. Аниқлик учун биз корхонанинг молиявий хавфсизлигини таъминлаш тизимини яратишга тизимли ёндашувнинг таркибий қисмларини тақдим этамиз (5.3-расм).

5.3-расм. Тизимли ёндашув нуқтаи назаридан корхонанинг молиявий хавфсизлигини таъминлаш тизимининг таркибий қисмлари­
Молиявий рисклар (таҳдидлар) биргаликда ташқи ва ички рисклар тизимини ифодалайди ва ­уларни бирлаштириш жараёнида барча бўлинмаларнинг таҳлилий фаолияти билан бевосита боғлиқ бўлиши керак (агар ташкилотнинг ҳаракатлари бўлса, умумий хавфни аниқлаш мумкин эмас). корхонанинг бутун ташкилий тизими бирлаштирилмаган).
Яъни, корхонанинг молиявий хавфсизлиги тизимини бошқариш ­қуйидаги тамойилларга асосланиши керак:
- кирувчи ички ва ташқи рисклар тизимининг аниқланиши;
- асосий ҳисоб-китобларни амалга ошириш имконияти учун барча асосий кўрсаткичларнинг ишончлилиги;
- ташкилотда рискларни бошқариш тизимини босқичлар ва кетма-кетлик асосида ишлаб чиқиш;
- бизнес ­рискларини бошқариш сиёсатининг корхонанинг инвеститсия сиёсатини белгиловчи стратегик мақсад ва вазифаларига мувофиқлиги;
- хатарларни аниқлаш ва уларни бошқариш жараёнида корхонанинг барча таркибий бўлинмалари фаолиятининг изчиллиги ва барқарорлиги ;­
- умумий хавфни аниқлаш учун барча тизимни ташкил этувчи омилларнинг мавжудлиги.
"Тизимли ёндашув" тоифасини белгиловчи асосий тизимни ташкил этувчи омилларга қуйидагилар киради:­
1. корхона томонидан тартибга солинадиган ва мустақил равишда ишлаб чиқилган методологиялар ва кўрсаткичлар мавжудлигини ҳисобга олган ҳолда ташкилотнинг ички ва ташқи рискларини ва умумий рискни аниқлаш учун услубий базанинг мавжудлиги;­
2. математик ва оператсион омиллар (дастурий таъминот маҳсулотлари) ва эксперт характеридаги сифат параметрларини бирлаштириш асосида шаклланган аналитик тизимларнинг мавжудлиги;
3. корхонанинг барча тартибга солиш ва оператсион бўлимлари ишини самарали мувофиқлаштириш ва ­рискларни бошқариш жараёнида тезкор, тўлиқ ва ишончли маълумотлар алмашинуви;
4. жамоада қулай ижтимоий-психологик иқлим, ­ходимлар ўртасида самарали ҳамкорлик қилиш учун асос яратиш;
5. ходимларнинг малакаси ва профессионаллигининг этарлича юқори даражаси ­;
6. асосий кўрсаткичларни аниқлашдан ­суғурта ва назорат тизимини шакллантиришгача бўлган хавфларни бошқариш босқичларини амалга ошириш кетма-кетлиги;
7. иложи бўлса, бошқарувнинг барча босқичларида хавфларни минималлаштириш усулларидан фойдаланиш, шунинг учун ­турли босқичларда турли усулларни бирлаштиришга тизимли ёндашув сиёсатини амалга ошириш (масалан, аниқлаш босқичларида диверсификатсия усули). , хавфларни таҳлил қилиш ва суғурталаш);
8. корхонанинг инвеститсия сиёсати ва рискларни бошқариш сиёсати мақсадларини тизимга киритиш, ­шунингдек рискларни бошқариш сиёсати доирасида рискларни ички ва ташқи суғурта полисларини тақсимлаш.
Шундай қилиб, тадбиркорлик рисклари тизимини аниқлаш тамойиллари ва омилларини кüмüлатиф амалга ошириш механизми ҳам бошқарув тизимини амалга оширишга ёрдам беради, чунки тақдим этилган барча асосий услубий тоифалар ­шаклланиш жараёни учун ҳам, хавф-хатарлар учун ҳам бир хил даражада мақбулдир. корхонанинг молиявий хавфсизлигини самарали бошқариш жараёни.
Корхонанинг молиявий хавфсизлигига тизимли ёндашув, таъкидланганидек, ­тадбиркорлик фаолиятининг ташқи ва ички муҳитининг муҳим таркибий қисмларини, шу жумладан кўп мезонли қамраб олиш муҳитини ҳисобга олишни назарда тутади.
Шу билан бирга, Россия учун ижобий тендентсия ­молиявий фаолиятдаги таҳдидларни қайд этиш ва баҳолаш учун самарали ва самарали универсал жараёндан фойдаланиш бўлади.
5.4-расмда ­Россия шароитида шаклланган молиявий соҳанинг элементлари тизими кўрсатилган, улар корхонанинг молиявий хавфсизлиги тизимини жорий этишнинг бир қисми сифатида изчил баҳоланиши мумкин ва керак. Шу билан бирга, биз ушбу контсептсиянинг кенгроқ талқинини аниқлаймиз, бу эса тадқиқот жараёнида ишлаб чиқилган тизим таркибий қисмларини баҳолашнинг ҳисоблаш механизмларини кўпроқ аниқлайди.
Кейинчалик, молиявий сиёсат стратегиясини шакллантиришга юқори сифатли тизимли ёндашувни амалга ошириш учун муҳим бўлган умумий бошқарув ва корхонанинг молиявий хавфсизлиги тизими ўртасидаги муносабатларни аниқлашга ҳаракат қиламиз. Бунинг учун кўриб чиқилаётган тизимларга таъсир қилувчи омилларни баҳолаш технологияларини ­, шунингдек, ушбу тизимларни таҳлил қилиш ва бошқаришнинг услубий протседураларини солиштириш кифоя.
Аввало, ­корхонанинг молиявий аҳволининг инқироз омилларини кўриб чиқинг (5.1-жадвал).
141

5.4-расм. Корхонанинг молиявий хавфсизлиги тизимини назорат қилишнинг асосий объектлари
Корхонанинг инқирозли молиявий ҳолатининг ташқи ва ички омиллари­

ташқи омиллар

ИЧКИ ФАТОРЛАР

Умумий иқтисодий: - миллий даромаднинг пасайиши - инфлятсиянинг ўсиши - тўловлар айланмасининг секинлашиши - беқарор солиқ тизими - аҳолининг реал даромадлари даражасининг пасайиши­ - ишсизлик бозорининг ўсиши: - ички бозор сиғимининг пасайиши - бозорда монополияни кучайтириш - талабнинг сезиларли пасайиши - фаол фонд бозорининг пасайиши - беқарор бозор валюталари - миллий ­валюта курсининг беқарорлиги - кредитлар бўйича юқори фоиз ставкалари - бозор маълумотларининг мавжуд эмаслиги Бошқалар: - сиёсий беқарорлик - салбий демографик тендентсия - табиий офатлар ва табиий офатлар - жиноятчилик ҳолатининг ёмонлашуви - молия бозори конъюнктураси ва инфратузилмасининг самарасиз ривожланиши­

Ишлаш: - самарасиз маркетинг - жорий харажатлар таркибининг самарасизлиги ва бюджетлаштириш тизимининг йўқлиги - асосий воситалардан фойдаланиш даражасининг пастлиги ва юқори эскириши - юқори суғурта ва мавсумий ­захиралар - маҳсулот ассортиментининг етарли даражада диверсификатсияланмаганлиги - ишлаб чиқаришни самарасиз ­бошқариш Сармоя: - самарасиз фонд портфели ёки унинг йўқлиги - қурилиш- монтаж ишларининг юқори муддати­ - инвеститсия ресурсларининг сезиларли даражада ортиқча сарфланиши - қачон режалаштирилган ҳажмга эриша ­олмаслик - инвеститсияларни самарасиз бошқариш Молиявий: - самарасиз молиявий стратегиялар - активларнинг самарасиз тузилиши - ссуда капиталининг ортиқча улуши - дебиторлик қарзларининг ошиши - самарасиз молиявий бошқарув

Хатарлар билан боғлиқлик тақдим этилган элементларнинг тузилиши билан белгиланади. Барча аниқловчи асосий элементлар ташкилот фаолиятининг ташқи ва ички муҳити билан бевосита боғлиқдир. Бу эрда шуни таъкидлаш керакки, фақат ташкилотни ташқи ва ички муҳит билан боғлайдиган ахборот оқимларининг интегратсияси орқали кирувчи маълумотларнинг ишончлилиги ва мунтазамлиги рискларни бошқаришнинг самарали жараёнини таъминлайди, бу сизга сифат жиҳатидан яхшиланиши мумкин бўлган кўрсаткичлар тизимини яратишга имкон беради. инвеститсия фаолияти ва умуман молиявий ҳолат.

Шундай қилиб, мавжуд таркибий муносабатлар ­бошқарув моделларида синергик усуллар ва протседураларни қўллаш имконини беради, бу эса корхонанинг молиявий хавфсизлиги тизимини жорий этиш самарадорлигини оширади.
Натижада, биз ­саноат корхонасининг молиявий хавфсизлиги тизимини шакллантиришга контсептуал ёндашувни шакллантиришимиз ва уни ҳар қандай корхонанинг молиявий-хўжалик фаолиятининг ташқи ва ички муҳитининг ўзаро боғлиқ хавф омилларини оптималлаштириш тўплами сифатида белгилашимиз мумкин. ташкилий ­тузилмаси, тармоқ ва фаолият соҳаси.