10 –mavzu Texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotlarning yagona tasniflash va kodlash tizimi. Reja

TIIA TKYaT asosiy vazifalari quyidagilar bo’lib hisoblanadi: 
- 
boshqaruv 
tizimida 
foydlaniladigan 
axbortlarni 
tartiblashtirish, 
unifakatsyailash, tasniflash va kodlashtirish; 
- turli xil darajadagi boshqaruv organlari masalalarini hal etish uchun zaruriy 
tasniflagichlar kompleksi (majmuasi)ni ishlab chiqish; 
- axbortlarni xalqaro almashini bilan bog’liq masalalarni hal etish uchun 
xalqaro tasniflagichlardan maksimal holda foydalanish; 
- avtomatlashtirilgan ma’lumotlar bankini yaratish va axbort (ma’lumot)larni 
qayta ishlash jarayonini avtomatlashtirish uchun shart-sharoitlarni yaratish; 
- axborotlashgan tizimlar bilan o’zaro faoliyati yuritishda axborotlar 
moslashuvchanligini ta’minlash. 
TIIA TKYaT da tasniflash va kodlashtirish ob’ektlari iqtisodiy va ijtimoiy 
ob’ektlarni va ularning xossalari, statistik ma’lumotlar, bank shining moliyaviy va 
huquqni 
himoyalash 
faoliyati, 
buxgalteriya 
hisobi, 
standartlashtirish, 
sertifikatlashtirish, mhsulotlarni ishlab chiqarish, xizmatlar ko’rsatish, bojxona ishi, 
savdo va tashqi iqtisodiy faoliyat va boshqaruv masalalarini hal etish uchun boshqa 
zaruriy axborot (ma’lumot)lar hisoblanadi.  

---

Masalan, Mahsulotlar umumdavlat tasniflagichi (klassifikatori) uchun kodlar 
tuzilmasi 2-rasmda keltirilgan. 
Mahsulot umumdavlat tasniflagichi (MUT) yetkazib berish predmeti bo’lib 
hisoblangan mahsulot nomi va kodlarining tizimlashtirilgan to’plamini o’zida 
namoyon etida. MUT tasnifiy (T-MUT) (sinfiy) va assortimentli (A-MUT) 
qismlardan tarkib topgan. Tasnifiy (sinfiy) qismi aniqlangan alomatlar bo’yicha 
mahsulotlarni tizimlashtiruvchi tasnifiy guruhlangan nomlar va kodlar (sinf – sinf 
osti – guruh – guruh osti - tur)ni o’zida namoyon etadi. Assortiment qismi muayyan 
mahsulot markasini indentifikatsiyalovchi nomlar va kodlar majmuasidir. 
Misol: 
54 sinf mahsulotlari MUTda kodli begilanishini ko’rib chiqamiz: 
54 (sinf) –sellyuloza-qog’oz sanoati mahsuloti; 
546 (sinf osti) – maktab daftarlari, oboy va oq-qog’ozli tovarlar; 
5463 (guruh) – oq-qog’ozli tovarlar; 
54631 (guruh osti) – maktab daftarlari va kundaliklari; 
546314 (tur) – qalam bilan yozish uchun daftarlar; 
546314 0001 – nashriyot oq silliq qog’ozdan blok va qattiq qog’ozdan 
muqovalangan, hajmi 48 list, 144x203 mm o’lchamli qalam bilan yozish uchun 
daftar (turli xillik – assortiment qismi – muayyan mahsulot markasining 
identifikatsiya). 
Tasniflashgan qismida mahsulot (sinf - tur)lar umumiy alomatlari 
(mo’ljallanganligi va h.k.) bo’yicha ob’ektlar qatori (tsellyuloza-qog’oz sanoati 
mahsulotlari) tartiblashtirish tartibida bo’linadi. Assortiment qismida muayyan 
alomatlar qismi (konstruktsiyasi va h.k.) bo’yicha tartiblashtiriladi.
SHuning uchun ham tasniflagichlarni ishlab chiqish juda murakkab va 
mashaqatli ishlardan hisoblanadi. 
Buning eng mashaqatli jihati standartlashtirish sohasida ko’rilayotgan 
muayyan aynan bir xil standartlashtirish ob’ektlari to’g’risidagi ma’lumotlarni sifatli 
tasnifiy tizimlar (ST)ni ishlab chiqish bo’lib hisoblanadi. Buning uchun tabiiy turiga 
qanchalik yaqinlashish imkoniyatini hisobga olish zarur. Agarda ob’ektlarni 
identifikatsiyalash uchun zaruriy va yetarli mavjud xossalariga tayangan bo’lsa, 
ХХ 
Х 
Х 
Х 
Х 
Tur 
Guruh osti
Guruh 
Sinf osti
Sinf