10 xloridlarni aniqlash. Suvdagi xloridlar va ularning ko‘payish manbalari

CaSO4 (N	ning NaCl eritmasida erishi (25°) .V. Kudryashova bo‘yicha)
4.3-jadval
NaCl		CaSO4		Ca^++	SO4^- ^-
g/l	m-mollar	g/l	m-mollar	g/l	g/l
0	–	2,085	15,3	0,614	1,471
0,71	12,15	2,250	16,55	0,663	1,590
5,67	97,0	3,140	23,06	0,924	2,220
15,78	269,0	4,330	32,00	1,280	3,050
47,35	810,2	6,100	44,90	1,800	4,300
129,60	2217,0	7,480	54,90	2,200	5,28
161,60	2764,6	6,96	51,1	2,050	4,91
196,4	3359,9	6,640	48,80	1,960	4,690
246,20	4211,9	6,280	46,10	1,850	4,430

Ushbu jadvaldan CaSO₄ ning osh tuzi eritmasidagi erishi suv tarkibiga qanday o‘zgarishlar kiritishini bilib olish mumkin.
Suvda erigan sulfatlarning asosiy manba’i bo‘lib turli yog‘in jinslari hisoblanadi, bular tarkibiga gips (CaSO₄ 2H₂O) kiradi. SO₄^-- kiradi. SO₄^-- ning tabiiy suvdagi manba’i sifatida tabiiy oltingugurtning oksidlanish jarayonlari va yer qa’rida keng tarqalgan sulfidli birikmalar reaksiyalari kiradi.
2 S + 30₂+2H₂O=2H₂SO₄, keyin davom etadi
CaCO₃ + H₂SO₄=CaSO₄+ H₂O+CO₂
va
2 FeS₂+O₂+2H₂O=2FeSO₄+2H₂SO₄.
Sulfatlar va ayniqsa, vodorod sulfidning katta miqdori vulqon otilishlarida ajraladi va oksidlanadi. O‘simlik va jonivorlarning oltingugurtli moddalari parchalanishi va oksidlanishi natijasida ham turli reaksiyalar amalga oshadi, shu bois aholi yashash punktlari atroflaridagi suvlarda, ayniqsa grunt
suvlaridagi SO₄^{- -} bir muncha ko‘payadi. Sanoat va turmush chiqindilari ham shunday oqibatlarga olib keladi.
Tabiiy suvlarda SO₄^-- ning rolmi borligi, bunda SO₄^-- < Ca⁺⁺ nisbati yaxshigina seziladi. Teskari nisbat esa ko‘pgina hollarda suvdagi Ca⁺⁺ ionining o‘zga kationga almashinishi orqali metamorflanishidan darak beradi – bu kuchli minerallashgan suvlar uchun xarakterli belgi hisoblanadi.
Sulfat ioni barqarorlardan hisoblanmaydi, chunki oltinguguri, tabiiy sharoitlarda murakkab aylanishlarga duchor bo‘ladi, sulfatlar bularda ishtirok etadi. Kislorod yo‘qligida sulfatlar oltingugurtgacha qaytariladi. Ilgarigi qarashlar bo‘yicha dengiz chuqurliklari va neft ionlari suvlarida sulfatlar organik moddalar tomonidan qaytariladi va bunday bo‘lganda jarayonlar quyidagi sxemaga bo‘ysunadi:
³ n Ca SO₄ +CnH_2n → ³ n CaS + n CO₂ +n H₂ O 44
CaS+CO₂+H₂O=CaCO₃+H₂S.
Hozirgi vaqtda sulfatlarni qaytarishda asosiy rolni bakteriya (sulfatreditsirlovchi bakteriyalar)lar bajarishiga o‘rin beriladi. Anaerob sharoitlarda bunday bakteriyalar o‘z hayot foliyatida SO₄^-- H₂S gacha qaytaradilar. Dengizlarda bu jarayonni Mucrospira bakteriyalari amalga oshirishi ma’lum. Bunday bakteriyalar neft konlari suvlari tarkibida 2000 metr va undo‘ana ham chuqurroq joylarda uchraydi. Hosil bo‘luvchi vodorod sulfid (H₂S) havo bilan uchrashib, avvaliga yangidan oltingugurtgacha:
2 H₂S+O₂=2H₂O+2S va
keyin sulfatlargacha oksidlanadi.
Aylanishning ikkinchi ko‘rinishi ham ma’lum. O‘simliklar tuproqdan suvda erigan sufatlar tarkibidan o‘zining oqsil moddasi uchun kerakli oltingugurtini tortib oladi. Tirik hujayra parchalanishi orqasida oltingugurt vodorod sulfat sifatida ajraladi, keyin yana sulfatlargacha oksidlanishi mumkin.