104-guruh uchun jahon tarixidan yakuniy savollariga javoblar. Ilk va qadimgi podsholiklar davrida misr

16. QADIMGI XITOYDA MARKAZLASHGAN DAVLATLARNING PAYDO BO`LISHI. Xitoyning sharqiy qismidagi qulay labiiy geografik muhit mazkur hududda ancha erta termachilikdan dehqonchilikka, ovchilikdan chorvachilikka o‘tishga, nihoyat hu- narmandchilik vujudga kelib rivoj topishiga shart-sharoit yaratdi. Xo'jalikning bu uch tarmog'i m.av. IV—II mingyilliklarda asta- sekin rivoj topgan. Xuanxe, Yanszi va boshqa daiyo hamda soy bo'ylarida yashagan ziroatchi qabilalar dastlab ziroatchilikning motiga dehqonchili- gi bilan shug'ullanib, bug‘doy. arpa, sholi, tariq, kunjut va boshqa dukkakli o‘simliklar ekib parvarish qilganlar. Chorvada qo'y, cchki, cholchqa va yirik shoxli qoramol asraganlar. Ular tosh va jezdan har turli mehnat qurollari yasab ishlatganlar. Keyinchalik esa hunarmand-dehqonlar yog'ochdan omoch yasab motiga deh- cionchiligidan omoch dehqonchiligiga o'tgan. Omochga ulov qo‘shib yer haydab, ekin ekish mehnat unumdorligini bir necha hissa oshirgan. Bu davrda chorvachilik va hunarmandchilik rivoj topgan. Ilududda mehnatning birinchi buyuk ijtimoiy bo‘linishi sodir boigan. Chorvachilik dehqonchilikdan ajralib chiqqan, savdo-so- tiq ham rivoj topgan. Mazkur davrga kelib odamlar orasida xususiy mulk, mulkiy tengsizlik. tabaqalanish shakllanib, Qadimgi Xitoyda ilk davlatning vujudga kelishi uchun shart - sharoit paydo boLgan. M. av. XVIII asrda Chen Tan degan kishi davlat tuzib, uni o '/ qabilasi Shan nomi bilan ataydi. U yangi sulolaning asoschisi boTgan. M. av. XVIII asrdan boshlab sulola Shan-In deb atala boshlagan. Bu davlatning povtaxti Shan shahri boigan. M. av. XIII asr oxiri- XII asr boshlarida chjou qabilalari hukmdor Chan - “Ma’rifat- parvar hukmdor’ qo'l ostida birlashib kuchaygan.M. av. 1027-yili Charming o'g‘li U-Van boshchiligidagi kat- ta qo‘shin Shan-Inga bostirib kirgan. Qadimgi Xitoy sivilizatsiyasi eramizdan avvalgi V-III ming yilliklarda Xuanxe daryosining o’rta oqimida uzoq vaqt yopiq holda shakllanadi. Er. avv. I ming yillik o’rtalaridan boshlab Yanszi daryosi havzasini ham qamrab oladi.Xuanxe daryosi havzasi qadimda qalin o’rmonlar bilan qoplangan. Eramizdan avalgi IV-II ming yilliklarda Xuanxening o’rta oqimlarida karkidon, tapir, bambuq kalamushlari yashagan, bambuk daraxti o’sgan. Vodiyning yumshoq allyuvial tuprog`i dehqonchilik uchun qulay shart-sharoit yaratadi. Er. avv. IV-III ming yilliklarda Xuanxe havzasida Yanshao madaniyatini bu yerda yashagan poliosiyo aholisini siqib chiqargan protosinotibetliklar yaratadilar. Er. avv. I ming yillikda Xuanxening o’rta oqimida inlar va chjoularning o’zaro ta'siri natijasida qadimgi Xitoy etnosi vujudga keladi. Bu etnosning shakllanishida shimolda poliosiyo va avstroosiyo janubiy Osiyo tillarida so’zlashuvchi etnoslar ishtirok etadilar.An'anaviy Xitoy tarixnavisligi fanida Xitoy tarixini sulolalar bo’yicha davrlashtirish xarakterlidir. Shunga ko`ra, afsonaviy «besh imperatorlar» davridan so’ng, «uch sulola» Sya, Shan-In va Chjou davrlari boshlandi. An'ana bo’yicha Chjou davri Chunsyu va Chjango davrlarini o’z ichiga olgan ikki qism G`arbiy Chjou (er.avv XI-VIII asrlar) va Sharqiy Chjou ( er.avv VIII-III asrlar) ga bo’linadi. Sin sulolasi (er.avv. III asr) o`rniga hukmronlik vaqti g`arbiy va sharqiy davrlarga bo’linadigan Xan sulolasi keladi. Sulolaviy davrlashtirish hozirgi tadqiqot talablariga javob bermaydi. Shu sababli jamiyat taraqqiyotini ishlab chiqarish kuchlari va mehnat qurollari, tayyorlangan asosiy buyumlar bo’yicha jamiyat taraqqiyotini bosqichlarga bo’ladigan arxeologik davrlashtirishdan foydalanamiz. Demak, Xitoyda «uch sulola»dan oldingi davr neolit davriga to’gri keladi. Shan-In davrida qadimgi Xitoy jamiyati jez davriga kiradi. Chun-syu davri (er.avv. VI-V asrlar) oxirida qadimgi Xitoyda temir davri boshlanadi.