107. O’rta arslarda Xitoy madaniyati va fani. Qadimgi xitoyliklar boshqa Sharq

Buyuk davlatlarning Erondagi siyosatiTabriz qo`zg`oloni bostirilgani bilan shohga 
qarshi harakatlar to`xtamadi. 1909- yil iyul oyida Tehronda Muhammad Alishoh 
taxtdan tushirildi.O`rniga yosh o`g`li Ahmad shoh deb e'lon qilindi. Konstitutsiya 
(1906—1907- yillardagi) tiklandi. Hukumat chet eldan qarz olish yo`lidan bordi. 
Chunonchi, Angliyadan 1 million 250 ming ftmt sterling qarz olindi. Tashqi siyosatda 
AQSh va Germaniyaga suyanib ish ko`ra boshladi. 1911- yil may oyida AQShdan M. 
Shuster moliya missiyasi Eronga keldi. Unga katta vakolatlar berildi. U neft, temiryo'1 
konsessiyalarini AQShga o`tkazishga urindi. U Angliya va Rossiya o`rtasida nizo 
chiqarishga urindi. Ichki aksilinqilobchi kuchlar esa inqilobiy Majlisga qarshi 
hujumga o`tdi. Rus kazak brigadalari qo`mondoni, arman dashnoqlaridan 
Y.Davidyans boshchiligida 1911- yil dekabrida aksilinqilobiy davlat to`ntarishi 
o`tkazildi. Eron inqilobi bostirildi.Erondagi 1905—1911- yillar inqilobi katta ijtimoiy 
hodisa, feodalmonarxiya tuzumidan konstitutsiyaviy monarxiyaga o`tish bosqichi 
bo`ldi. 
Birinchi jahon urushi arafasida Eronning xorijga tobeligi yanada kuchaydi. 1912- yil 
fevralida 1907- yilgi Rossiya-Angliya (ta'sir zonalari haqidagi) bitimini Eron tan oldi. 
Rossiyadan 14 million rubl qarz olindi va Eron iqtisodiy, siyosiy sohada qaram bo`lib 
qoldi. 
251.XVI-XIX asrning 70-yillarida Osiyo davlatlari

---

255.Qadimgi Hindiston tarixiga oid bo'lgan manbalarning eng asosiylaridan biri 
epigrafik manbalar haqida.
257.Ilk o‘rta asrlarda Yevropa mamlakatlari shaharlar taraqqiyoti haqida yozing! 
259.Ikkinchi jahon urushi yillarida deportatsiya qilingan xalqlar va ularning 
joylashuvi.
231.Xitoyni siyosiy jihatdan birlashtirish yo'lidagi birinchi urinishlar. Suy imperiyasi.
 
VI asrning 2-yarmida 
Xitoyning
 
shimoli va janubi oʻrtasida madaniy, iqtisodiy, 
va siyosiy tafovutlar yumshay boshlad
i. Shimol koʻchmanchilari asta-sekin 
mahalliy aholiga qoʻshila boshladi. Aksariyat koʻchmanchi qabilalar oʻtroq 
turmush tarziga oʻtdi. 
Oʻrta Osiyo
 
koʻchmanchi qabilalari 
Turk xoqonligining
 
qudratli ittifoqini tuzdi. Yangi bosqinchilarga boʻysunish xavfi haqiqatga 
aylandi. Bunday sharoitda mamlakat birligini tiklash zarur edi. Hokimiyat 
tepasiga shimoliy viloyatlardan biri 
— Chjou zodagonlarining harbiy guruhi 
keldi. Shimoli-
gʻarbiy Xitoy bosqinchilarga qarshi kurashish markaziga 
aylangan. 581 yilda Shimoliy Yang Jian (Ven-
di) qoʻmondoni Suy deb 
nomlangan yangi sulolaning 
imperatori
 
deb eʼlon qilindi. Ulkan davlatning 
nisbatan tez birlashishiga quyidagilar sabab bo‘ldi. Madaniy, iqtisodiy va 
Xitoyning siyosiy manfaatlari ichki urushlarni tugatish va beqaror qirolliklarni 
yagona imperiyaga birlashtirishni talab etardi. Kichik va kuchsiz viloyatlar 
Xitoyning 
qishloq xo'jaligi
 tumanlarining ulkan quruqlik chegarasini 
koʻchmanchi bosqinlaridan himoya qila olmadi. Imperator Yang Jian 
Konfutsiy
 
taʼlimotlariga mos ravishda ilgari surdi, mamlakatdagi munosabatlarni tartibga 
solish, barqaro
rlik va farovonlikni tiklash yoʻlida soliqlarni kamaytirdi yoki bekor 
qildi, yangi tanga chiqarildi. Imperator Yang Jian 
qatʼiyat bilan markaziy 
hokimiyat kuchini mustahkamlashga intildi va mahalliy zodagonlarga 
shafqatsiz munosabatda boʻlgan. Ammo 604- yilda u oʻgʻli Yang Guang 
tomonidan oʻldirilgan. Yang Guang (Yang-di) siyosati asosan xazinani 
boyitish, iqtisodiy yuksalish va siyosiy hokimiyatni markazlashtirishga 
qaratilgan edi.
232.Hindistonga arab va turklarning kirib kelishi. Dehli sultonligining tuzilishi
II asrning oxirida Eron va Afg'onistonni bosib olganlaridan keyin, arablar 
Hindistonga bevosita yaqinlashib qoldi. Hindistonga fors qo'ltig'I orqali ham 
hujum qilishi imkoniyati ham bor edi. 712 yilda Ummaviylarning sarkarlaridan 
biri Muhammad ibn Qosim
, Basradan suzib borib, Hindistondagi Sind 
mamlakatini bosib oldi. Lekin oradan bir necha o'n yil o'tgach, arablar 
Hindistondan butunlay siqib chiqarildi.... Musulmonlarning ikkinchi marta 
hujumi XI asrning ikkinchi 
yarmida qaytadan boshlandi
, ya'ni kuchli va 
urushqoq turk - eron davlati - G'aznaviylar davlatining tashkil topishi bo'ldi. 
(bu davlatning nomi poytaxt bo'lishi G'azna shahrining nomidan olingan edi.) 
Sulton Mahmud G'aznaviy (998-1030) Sharqiy Eron va Afg'oniston yerlari, 
1017 yildan e'tiboran esa Amudaryoning berigi tomonidagi yerlarni, ya'ni 

---

Buxoroni ham o'z qo'l ostiga kiritib oldi.Mahmud G'aznaviy podsholigi davrida 
Hindistonga o'n 
yeti marta yurish qilinib
, musulmonlar tomonidan mamlakat 
talandi. Mahmud G'aznaviy o'ng minglab erkak va ayollarni asir qilib olib ketdi. 
Juda ko'plab miqdorda oltin-kumush va boyliklar olib ketildi.G'azna shahri 
muhtasham binolar bilan bezaldi, bu binolarning ko'pini Hindiston ustalari 
qurib berdilar. 1030 yilda Mahmud G'aznaviy 
vafotidan keyin
, uning imperiyasi 
Amudaryo qirg'oqlaridan to Gang daryosigacha brogan butun Hind daryosi 
havzasini xam o'z ichiga olgan edi. Lekin uning poytaxti Hindistondan 
tashqarida edi.XII asr oxirlarida Hindistonga G'azna istelochilari ikkinchi marta 
hujum qildi. 1175 yilda G'azna hokimi Muhammad Guriy Lanjobga bostirib 
kirib, 
uni egallagach
, Sharqga qarab siljishni davom ettirdi. 90 yillarda u 
Jamna bilan Gang daryolari o'rtasidagi butun yerlarni, so'ngra esa Bengaliyani 
bosib oldi. 
234.Angliyada mutlaq monarxiya va uning xususiyatlari (15-asr oxiri - 17-asr 
oʻrtalari)
Mutlaq monarxiya (absolutizm) - oliy hokimiyatning huquqi hech qanday 
qonun bilan cheklanmagan yagona bir shaxs - monarx qo`lida to`planishidir. 
Boshqaruvning mutlaq monarxiya shakli siyosiy tarqoq mamlakatni yagona markaziy 
hokimiyat qo'1 ostida birlashtirish natijasida vujudga keldi. Mutlaq monarxiya 
mamlakat tarqoqligiga barham berdi. Chunonchi, qirol Genrix VIII Tyudor (1509-
1547) butun mamlakatni yagona markaz - Londonga bo`ysundirdi. Aynan mutlaq 
monarxiya feodallarning o`zaro ichki urushlariga barham bergan. Tyudorlar 
sulolasidan chiqqan yangi qirollar feodallar qo`shinlarini tarqatib yubordi. 
Bo`ysunishni istamagan feodallarning qo`rg`onlarini yer bilan yakson qildi. 
Isyonchilarning yerlari tortib olindi va qirollik mulkiga qo`shib yuborildi. 
Shaharlarning huquqlari cheklab qo`yildi. Toifaviy-vakillik organi bo`lmish parlament 
butunlay bo`lmasa-da, o`z ahamiyatini yo`qotdi. Yangi soliqlar joriy etish 
masalasidagina parlament roziligining shartligi belgilab qo`yildi. Ingliz qirollari veto 
huquqiga ega edilar. Bu huquq ularga parlamentning har qanday qarorini taqiqlay 
olish imkonini berardi. Mamlakat ichki va tashqi siyosatining asosiy yo`nalishini 
parlament emas, tarkibini qirol tuzadigan Maxfiy Kengash belgilar edi.