11- amaliy mashg’ulot Boshqaruvda qaror qabul qilishda tizimli yondashuv Ishdan maqsad

15 - Amaliy mashg’ulot
O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda boshqaruv tamoyillarini o’rni
Ishdan maqsad:Iqtisodiyotini rivojlantirishda boshqaruv tamoyillarini mohiyatini anglash.
Nazariy qism
Tadqiqotimizning asosiy maqsadi korporativ boshqaruv kontseptsiyasini ko‘rib chiqish, O‘zbekiston kompaniyalari faoliyatida korporativ boshqaruv tamoyillarini qo‘llash, korporativ boshqaruv sohasidagi adabiyotlarni tahlil qilish va misol orqali korporativ boshqaruv tuzilmalarining asosiy elementlarini muhokama qilishdan iborat. rivojlangan mamlakatlar.
Korporativ boshqaruv kompaniyani boshqarish va boshqarish uchun ishlatiladigan tizim sifatida tanilgan. Kompaniya darajasida u mas'uliyat va vakolatlarni aktsiyadorlar, direktorlar va boshqaruv o'rtasida taqsimlashga intiladi. Kalder korporativ boshqaruvni Muqaddas Uch Birlik nuqtai nazaridan ta'riflab berdi, u aktsiyadorlar huquqlari, shaffoflik va boshqaruv kengashi hisobdorligini o'z ichiga oladi. Korporativ boshqaruv evolyutsiyasi Rim imperiyasining qulashi davriga to'g'ri keladi. Rim imperiyasi qulagandan keyin cherkov a'zolari va qaroqchi baronlarning tadbirkorlik faoliyati ishbilarmonlarga qaraganda ancha yuqori darajada yaxshilandi. Bu davrda amalga oshirilgan tadbirkorlik faoliyatining mohiyati oddiy bo‘lib, cherkov va uning a’zolari o‘rtasida kelishmovchiliklar yuzaga kelgani ma’lum qilindi. Buni boylik to'plash davrida cherkovning uzoq vaqt mavjudligi va mavjudligi bilan izohlash mumkin; shuning uchun cherkovlar zamonaviy korporatsiyalarning ajdodlari hisoblanadi [1] (Kalder, 2008).
Korporativ boshqaruv tushunchasini tushuntiruvchi ko'plab ta'riflar mavjud. Korporativ boshqaruvning ta'riflarini ikkita asosiy toifaga bo'lish orqali aniqlashtirish mumkin. Birinchi toifa - korporativ boshqaruv ta'riflari asosan xatti-harakatlar guruhi bilan bog'liq [2] (Siebens, 2002). Xususan, bu korporatsiyalarning haqiqiy xatti-harakatlari, korporatsiyalar va manfaatdor tomonlar a'zolari o'rtasidagi o'zaro munosabatlar bilan bog'liq. Boshqa toifa - ta'riflar qonunchilik bazasiga tegishli. Aniqroq qilib aytadigan bo'lsak, bu ko'proq firmalar faoliyat yuritadigan me'yoriy-huquqiy baza haqida. Aytish mumkinki, korporativ boshqaruv bilan bog'liq ta'riflarning birinchi toifasi ma'lum bir mamlakatda faoliyat yurituvchi firmalar yoki firmalar guruhlarini o’rganish holatlariga ko'proq mos keladi. Shunday qilib, birinchi toifa direktorlar kengashining tuzilishi, manfaatdor tomonlarning javobgarligi, xodimlar va kompaniya faoliyati o'rtasidagi bog'liqlik bilan bog'liq. Kengroq nuqtai nazardan korporativ boshqaruvning ta'rifi shuni ko'rsatadiki, u mulkchilikni boshqaruvdan ajratib turuvchi mexanizmlar majmuasi sifatida qaraladi [3] (Claessens, 2006). Shunday qilib, korporativ boshqaruv - bu kompaniya va firmalarni nazorat qilish va boshqarish mumkin bo'lgan tizim. Korporativ boshqaruv ta’rifiga asoslanib shuni aytish mumkinki, yaxshi korporativ boshqaruvning maqsadi kompaniyaning butun iqtisodiyotga, ayniqsa, barcha manfaatdor tomonlarga qo‘shadigan hissasini maksimal darajada oshirishdan iborat. Boshqacha qilib aytganda, korporativ boshqaruv kontseptsiyasini firmaning manfaatdor tomonlari, ya'ni kreditorlar va kompaniya yoki aksiyadorlar va korporatsiyalar o'rtasidagi munosabatlar nuqtai nazaridan tavsiflash mumkin.
Tegishli adabiyotlarni ko'rib chiqish shuni ko'rsatadiki, hozirgi zamonaviy korporatsiyalarda mulkchilik va nazorat bo'linishi mavjud bo'lganda korporativ boshqaruv yanada muhimroq bo'lishi mumkin. Ya'ni, menejerlarning manfaatlari aktsiyadorlarning manfaatlariga zid bo'lishi kerak. Shunday qilib, manfaatdor tomonlarning manfaatlaridagi farq tufayli ko'pchilik korporatsiyalar boshqaruvda va kompaniyani boshqarish bilan bog'liq masalalarda kuzatilishi mumkin bo'lgan asosiy-agent muammosiga duch kelishadi. Binobarin, korporativ boshqaruvning asosiy ta'rifini turli nuqtai nazardan tushunish uchun qo'llanilishi mumkin bo'lgan yagona ta'rif mavjud emas. La Porta ma'lumotlariga ko'ra, korporativ boshqaruv yuqori darajali menejerlarning qaror qabul qilish jarayoniga bevosita ta'sir qiladi [4] (La Porta, Lopez-De-Silanes F. va Shleifer, 2000). Shleiferning fikriga ko'ra, korporativ boshqaruv moliyaviy korporatsiyalarga investitsiyalarning daromadliligini ta'minlashga yordam beradigan tizimdir [5] (Shleifer va Vishny, 1997). Pei tavsifida korporativ boshqaruv korporatsiyani boshqaradigan va boshqaradigan tizim ekanligini eslatib o'tadi [6]. Xususan, korporativ boshqaruv aksiyadorlar va direktorlar kengashining asosiy huquqlari, majburiyatlari va majburiyatlarini belgilab beradi hamda ularga qarorlar qabul qilishda yordam beradi.
O'zbekistonda korporativ boshqaruv
Keyingi yillarda O‘zbekistonda korporativ boshqaruv milliy tizimini rivojlantirish bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi, ular asosan korporativ boshqaruvning zamonaviy usullarini joriy etish, aksiyadorlik jamiyatlari faoliyati samaradorligini tubdan oshirishga qaratilgan; aktsiyadorlik jamiyatlariga xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish; ularning ochiqligi va investitsion jozibadorligini ta’minlash; korporativ boshqaruv tizimi tamoyillari va yondashuvlarini tubdan o'zgartirish va unga zamonaviy bozor iqtisodiyotiga xos bo'lgan haqiqiy xususiyatni berish.
2020-yilning yanvar-dekabr oylarida respublikada 842 ta korxona va obyekt xususiylashtirildi (shu jumladan, dasturiy va nodastur ob’ektlar).
Hisobot davrida eng ko‘p xususiylashtirilgan ob’ektlar Toshkent viloyatida – 117 ta ob’ekt (respublikadagi xususiylashtirilgan ob’ektlar umumiy sonidan 13,9%), Farg‘ona viloyatida – 112 ta (13,3%), Andijon viloyatida – 111 ta ob’ekt ( 13,2% ), Namangan viloyatida - 77 ob'ekt (9,1%), Qoraqalpog'iston Respublikasida - 67 ob'ekt (8,0%), Qashqadaryo viloyatida - 64 ob'ekt (7,6%).