Категория тушунчаси ва таснифи. - Тушунча – бу шундай бир фикрки, унда нарсанинг такрорланувчи хоссалари,
- алоқалари ва томонлари акс этади. Тилда тушунча сўз билан ифодаланади.
- Масалан, «талаба», «университет», «аудитория» сўзлари маълум даражада
- умумий, абстрактдир. Аммо шундай тушунчалар ҳам борки, уларда шунчаки
- умумий эмас, балки ўта умумий нарсалар ва ҳодисалар қайд этилади. Бундай
- тушунчалар жуда юқори даражадаги мавҳумлаштириш (муайяндан узоқлашиш)
- маҳсули ҳисобланади.
- Категория (юнон. kategoria – таъриф, мулоҳаза) – борлиқ ҳодисалари ва унда
- ҳукм сурувчи муносабатларнинг муҳим, типик мазмунини ўзида акс эттира-
- диган ўта кенг тушунча. Шундай қилиб, табиий тил тушунчалари фан ва
- фалсафа категориялари билан тинимсиз бойиб боради. Категорияларни
- таснифлаш, борлиқнинг турли шакллари ҳақидаги фалсафий тасаввурларга
- мувофиқ амалга оширилади. Одатда фан категориялар ва, фалсафа
- категориялар фарқланади.
- Хусусий илмий
- категориялар
- алоҳида олинган хусусий
- илмий анларда қўллани-
- ладиган, моҳият нуқтаи на-
- заридан бошқа фанларда
- қўлланилиши мумкин бўлма-
- ган категориялардир. Маса-
- лан, физика, кимё геоло-
- гия, география фанлари
- категориялари хусусий
- характерга эга
- фан категорияларидан бутунлай
- фарқ қилади. Фалсафий кате-
- горияларнинг муҳим хусусияти,
- улар ўта кенг тушунчалар экан-
- лигидир. Айни шу сабабли фал-
- сафий категориялар ҳеч қачон
- ҳажман чекланган табиий тил
- тушунчалари даражасида сод-
- далаштирилиши мумкин эмас.
- Фалсафий категорияларни тадқиқ этиш
- Ф.Шеллинг салмоқли ҳисса қўшди. Шу маънода Ф.Шеллингнинг
- натурфалсафаси (табиат фалсафаси) айниқса диққатга сазовордир.
- Табиатни тушунишда Шеллинг пантеистдир, у Худо ва табиатни
- тенглаштиради. Табиатнинг ривожланишини Шеллинг онгнинг
- шаклланиш жараёни, онгсизликдан онглилик сари ҳаракат сифатида
- тавсифлайди. Онгнинг шаклланиш механизмини Шеллинг табиатда
- қутблилик (қарама-қаршиликлар бирлиги) ва тадрижийликнинг
- мавжудлиги билан изоҳлайди. Тадрижийлик, яъни табиат эволюцияси
- босқичларини Шеллинг қутблиликда кескинликнинг пасайиши маҳсули
- сифатида тушунтиради. У жонли организмлар ноорганик шакллардан
- вужудга келади, ҳаёт эса модда синтези ва парчаланишининг
- бирлигидир, деб ҳисоблаган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
