11 – Мавзу Фалсафа категориялари

Категория тушунчасига умумий таъриф

• Умуман олганда, категория қуйидаги хусусиятларни ўзига қамраб олади:

• а) «категория» оламдаги муносабат, боғланишларни ифодаловчи умумий мазмун
• ва хусусиятга эга фалсафий тушунчадир;
• б) категориялар моддий оламдаги ҳаётни тавсифлагани ҳолда, бир бутунликда,
• ўзаро алоқадорликда бўлади, бир-бирини тақозо этади, белгилайди
• ёки юзага келтиради;
• в) категория объектив мазмунга эга. Ҳар бир категория воқелик туфайли
• рўёбга чиқади, воқеликда намоён бўлади, воқелик мавжудлигининг ўзига
• хос хусусиятлари, томонлари, белгиларини ифодаловчи тушунчалар
• сифатида инсон тафаккурида акс этади;
• г) категория умумий тушунчалар сифатида инсоннинг табиий-ижтимоий ҳодисалар
• моҳиятини билишга қаратилган билиш жараёни тарихининг натижалари ва
• воқеликни чуқурроқ била боришининг илмий воситаларидир;
• д) категориялар фалсафанинг ўзи сингари, барча фанлар учун илмий тадқиқот
• ва амалий фаолиятда методологик аҳамиятга

• Имконийлик кўринишлари

• Реал имконият:
• -воқеликнинг зарурий алоқалари ва муносабатлари тақозоланган
• -зарурийлик билан боғлиқ (Гегел)

• Мавҳум имконият:
• -зарурий алоқалар билан тақозоланган, лекин зарур шароитларсиз кучга кира олмайди

• Моҳият имконияти:
• -амалга ошиши моҳиятининг ўзгариши билан кечадиган имконият

• Инкор этувчи имконият:
• -воқеликка айланиши билан бошқа имкониятнинг мумкин эмаслги билан характерланувчи имконият

• Қайтарилмайдиган имконият:

• Аниқ имконият:
• -зарурий шарт – шароитлардагина кучга киради

• Формал имконият:
• -воқеликнинг тасодифий алоқалари ва муносабатлари билан тақозоланган;
• -тасодифийлик билан боғлиқ

• Қайтарилувчи имконият:
• -биринчи туртки-имконият-ҳаракат

• Биргаликда мавжуд бўладиган имконият:
• -бирининг амалга ошиши билан бошқа имкониятнинг йўқолиб кетмаслиги билан характерланувчи имконият

• Воқеа – ҳодиса имконияти:
• -амалга ошиши билан моҳияти ўзгармас имокният

•