11-7chi-20-guruh tаlаbаsi Nurulloyeva Zarinaning “Tinglab tushunish ko’nikmasini rivojlanishida autentik materiallarni roli va ahamiyati.”

2) Tinglashni o'rgatishda haqiqiy materiallardan foydalanish: foyda va kamchiliklar
Tinglash ko'nikmalarini o'rgatishda o'qituvchi tomonidan qo'llaniladigan ko'plab usullar mavjud bo'lgani kabi, o'qituvchi o'z o'quvchilariga ushbu ko'nikmalarni singdirish uchun foydalanishi mumkin bo'lgan ko'plab materiallar mavjud. Ushbu materiallar ikkita asosiy toifaga bo'lingan; haqiqiy va haqiqiy bo'lmagan materiallar (Hughes 2002)¹². Oxirgi materiallar tahrirlanganligi va sinf uchun maxsus tayyorlanganligi hisobga olinsa, skriptli materiallar deb ham ataladi.
Tinglashni o'rgatishda haqiqiy materiallardan foydalanishning afzalliklari va kamchiliklari to'g'risida bahs-munozaralar paydo bo'ldi. Tinglashni o'rgatishda asl materiallardan foydalanish o'quvchilar uchun ham, o'qituvchilar uchun ham skriptli materiallardan foydalanishga qaraganda ko'proq foydali ekanligini ta'kidlaydiganlar bor. Ushbu tafakkur maktablarining har biri o'z dalillarini qo'llab-quvvatlash uchun foydalanadigan asoslarga ega.
O'qitish kontekstidagi haqiqiylik turlicha ta'riflangan. Turli xil ta'riflar ushbu sohadagi turli olimlarning falsafiy yo'nalishlariga bog'liq. Biroq, bu ta'riflar orasida umumiy mavzu paydo bo'ladi, bu ta'riflarning markaziy mavzusi bilan tasvirlangan ip. Martinez (2002)¹³ ta'rifi ushbu sohada keng tarqalgan bo'lib qabul qilingan va ushbu maqolada aynan shu ta'rif qabul qilinadi.
Martinez (2002) tilshunoslikdagi haqiqiylikni haqiqiy ma'ruzachi yoki yozuvchidan, haqiqiy auditoriyaga qaratilgan tildan kelib chiqadigan haqiqiy til shakli sifatida kontseptuallashtiradi. Til shuningdek, qandaydir tabiatning haqiqiy xabarini etkazadigan tarzda ishlab chiqilgan yoki tuzilgan (Tamo 2009)¹⁴.
Ushbu ta'rifdan tinglash ko'nikmalarini o'rgatishda haqiqiy materiallarni aniqlash osonroq. Yingmai (2005)¹⁵ soʻzlariga koʻra, haqiqiy matnlar maʼlum bir tilning ona tilida soʻzlashuvchilariga moʻljallangan yozma yoki ogʻzaki matnlardir. Bu, masalan, ingliz tilidagi suhbat. Bu suhbatni faqat ingliz tilida so'zlashuvchilar tushunishi mumkin va suhbatning manbai aynan shu ma'ruzachilarga qaratilgan edi.
Shunday qilib, haqiqiy matnlar ushbu tilni o'rganuvchilar uchun maxsus ishlab chiqilmagan va bu ularni skriptli matnlardan ajratib turadigan omillardan biridir. Skript matnlari tilni o'rganuvchilarning maxsus iste'moli uchun mo'ljallangan bo'lsa, haqiqiy matnlar ushbu tilda so'zlashuvchilar uchun mo'ljallangan (Thanajaro 2000)¹⁶.
Yuqoridagi nutqdan kelib chiqadigan bo'lsak, matnning haqiqiy deb hisoblanishi uchun u bitta asosiy mezonga javob berishi kerak; u tilni o'rgatish maqsadlari uchun maxsus ishlab chiqilmasligi kerak (Thanajaro 2000).
Misol uchun, taniqli shaxs va boshlovchi o'rtasidagi radio suhbati ingliz tilini o'rgatish uchun emas, balki ingliz tilida so'zlashuvchilarga qaratilgan. Biroq, bu intervyu ingliz tilini o'rganuvchilar sinfiga tinglash ko'nikmalarini o'rgatish uchun ishlatilishi mumkin.
Haqiqiylikning yuqorida keltirilgan ta'riflariga tayanib, endi tinglashni o'rgatishda autentik materiallarning ma'nosini kontseptuallashtirish mumkin. Ur (2005)¹⁷ ga ko'ra, bular o'z ona tilida so'zlashuvchi uchun ishlab chiqarilgan va o'quvchilarga tilni o'rgatish niyatidan mahrum bo'lgan haqiqiy tilning elementlari.
Ushbu poydevordan qaralganda, biz kundalik hayotimizda o'zaro aloqada bo'lgan juda ko'p miqdordagi haqiqiy materiallar, materiallar bilan o'ralganligimiz ayon bo'ladi. Bu, masalan, gazetalar va boshqa bosma ommaviy axborot vositalaridagi maqolalar, televidenie va internet mahsuloti kabi elektron eshittirishlar va jamiyatdagi shaxslar o'rtasidagi suhbatlar, har kuni sodir bo'ladigan suhbatlar.
Ushbu haqiqiy materiallardan sinfda tinglash ko'nikmalarini o'rgatish uchun foydalanish mumkin. Misol uchun, o'qituvchi o'quvchilarni radio eshittirishlarini tinglashga majbur qilishi va keyin turli shaxslar o'rtasidagi suhbatlar bo'yicha harakat qilishi mumkin. Ushbu maqolada yuqorida aytib o'tilganidek, tinglash ko'nikmalarini o'rgatishning ushbu shakli o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Ushbu sohadagi olimlar tinglash ko'nikmalarini o'rgatishda ushbu materiallardan foydalanish o'quvchilar, o'qituvchilar va umuman til uchun foydali ekanligiga qo'shiladilar. Bu o'rganuvchilar chet tilini ikkinchi yoki chet tili sifatida o'rganayotganlar yoki til bo'yicha o'z malakalarini oshirayotgan ona tilida so'zlashuvchilar bo'lishidan qat'i nazar. Ushbu materiallarning afzalliklari tilda ilg'or va yangi boshlanuvchilarga ham tegishli.
Lingzhu va Yuanyuan (2010)¹⁸ skriptli materiallardan farqli o'laroq, haqiqiy tinglash materiallari o'quvchilarni haqiqiy tilga ochib beradi, degan fikrga qo'shiladilar. Bu tilda gapiradigan odamlar yoki mahalliy aholining kundalik va real hayotida qo'llaniladigan til.
Lingzhu va Yuanyuan (2010) bu fikrni sinfda ishlatiladigan haqiqiy va skriptli tinglash materiallarining turli xususiyatlarini ko'rib chiqish orqali tushuntiradi. Turli xil xususiyatlarni ikkita materialning to'rt tomoniga birlashtirish mumkin. Haqiqiy tinglash materiallarida ma'ruzachilar o'z xabarlarini etkazish uchun zarur bo'lganidan ko'ra ko'proq so'zlardan foydalanmaydilar (Luoma 2004)¹⁹. Bu skriptli tinglash materiallarida sodir bo'lmaydigan narsa. Ur (2005)²⁰ ga ko'ra, bu haqiqiy materiallarning ortiqcha tabiatidir.
Suhbat haqiqiy materiallarda ortiqchalik turli shakllarga ega bo'lishi mumkin. Bu, masalan, iboralar va so'zlarni takrorlash, tavtologiyalar (Lingzhu va Yuanyuan 2010). Bu, masalan, ma'nosiz sifatida qabul qilinishi mumkin bo'lgan iboralardan foydalanish, umh, err, I mean va boshqalar (Lingzhu and Yuanyuan 2010).
Ko'pgina skriptli materiallarda kundalik suhbatlar va o'zaro munosabatlarda tez-tez uchraydigan hodisalar bo'lishiga qaramay, bunday xususiyatlar mavjud emas. Shunday qilib, o'qituvchi haqiqiy materiallardan foydalanganda, o'quvchilar tilning haqiqati bo'lgan ushbu xususiyatga duch kelishadi. Haqiqiy va skriptli materiallar o'rtasida grammatik nuqtai nazaridan farqlar mavjudligi shubhasiz haqiqatdir. Bu asosan og'zaki va yozma til o'rtasidagi farqdir (Salehzaden 2006)²¹. Masalan, nutqiy tilda bir nechta tobe bo'laklar mavjud.
Ma'ruzachilar, shuningdek, to'liq bo'lmagan jumlalardan foydalanadilar, bu haqiqiy materiallarda kam uchraydigan xususiyatdir (Lingzhu and Yuanyuan 2010). Ma'ruzachilar tomonidan yaratilgan lug'at yozuvchilarnikiga qaraganda kamroq o'ziga xosdir va ma'ruzachilar yozma tilga qaraganda  interaktiv iboralarni ko'proq ishlatishadi (Lynch 2004)²².
Talabalar tinglash ko'nikmalarini o'rganishda haqiqiy tinglash materiallaridan foydalanganda, ular ushbu xususiyatlarga duch keladilar va shuning uchun ular ishlatiladigan haqiqiy tilga osonroq moslasha oladilar.
Intervyu va suhbatlar kabi haqiqiy tinglash materiallari stilistik xususiyatlariga ko'ra ssenariyli materiallardan farq qiladi. Masalan, ular bir so'zlovchidan ikkinchisiga va bir dialektdan ikkinchisiga o'zgarib turadigan tabiiy va o'z-o'zidan paydo bo'ladigan til bilan ko'proq xarakterlanadi (Lingzhu and Yuanyuan 2010).
Haqiqiy tinglash materiallarida skriptli materiallarda uchramaydigan ko'plab norasmiy so'zlar, idiomalar va jargonlar mavjud. O'quvchilarni haqiqiy tilning ushbu jihatlari bilan tanishtirish ularni u erdagi haqiqiy dunyoga tayyorlash uchun muhimdir. Haqiqiy va skriptli tinglash materiallarining ekologik xususiyatlari ham farq qiladi. Masalan, asl materiallar juda ko'p fon shovqini bilan tavsiflanadi, ular filtrlanadi va ko'pincha skriptli materiallarda yo'q qilinadi (Flowerdew va Miller 2005)²³. Ur (2005) va Anderson (2004) shovqin odatda tinglovchi uchun ichki yoki tashqi bo'lishi mumkin bo'lgan shovqinlar, tinglash va nutq tilini tushunishga ta'sir qiladigan shovqin tufayli yuzaga keladi, degan fikrda. Ichki shovqin, masalan, tinglovchi tomonidan e'tiborning etishmasligi yoki aytilgan so'zlarni tushuna olmaslik bo'lishi mumkin.
Tashqi shovqin, masalan, ibora noto'g'ri ishlatilsa yoki ma'ruzachi tomonidan noto'g'ri qo'llanilsa, tinglovchining tushunishini qiyinlashtiradi (Boxer and Cohen 2004)²⁴. Noto'g'ri intonatsiyalar va notiqning noto'g'ri talaffuzi ham tinglovchi uchun tashqi bezovtalanish manbalari bo'lishi mumkin. Shunday qilib, haqiqiy materiallar o'quvchini haqiqiy dunyoning ushbu xususiyatini ochib beradi. Ushbu sohadagi olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, tinglashni o'rgatishda haqiqiy materiallardan foydalanish skriptli materiallardan foydalanishga qaraganda o'quvchilarni ko'proq jalb qiladi (Wilson 2004)²⁵. Yuqorida aytib o'tilganidek, haqiqiy tinglash materiallari manbalari gazetalar, internet va boshqa elektron ommaviy axborot vositalarini o'z ichiga oladi. Ommaviy axborot vositalarining bu shakllari asosan jamiyatdagi ommaviy madaniyatning bir qismidir. Bu ularning jamiyatda ommaviy madaniyatni o'zida mujassam etgan materiallarni olib yurishi bilan bog'liq. Bu, masalan, mashhurlar bilan suhbatlar, veb-saytlar va moda jurnallarida joylashgan intervyular. Ushbu materiallar zamonaviy o'quvchilarga, ayniqsa yosh o'quvchilarga ko'proq yoqadi. Shunday qilib, materiallar bu talabalarni o'qitishda samaraliroq.
Haqiqiy materiallar, shuningdek, ko'proq dolzarb va talabalar uchun mos bo'lgan tarkibga ega bo'ladi (Berardo 2006)²⁶. Misol uchun, gazetalar va televidenie ko'rsatuvlarida yillar oldin yozilgan kitoblarga qaraganda ko'proq yangi ma'lumotlar mavjud. Internetdagi maqolalar ham muntazam yangilanadi. Shunday qilib, talabalar va dunyodagi ijtimoiy voqelik o'rtasidagi tafovut haqiqiy tinglash materiallari bilan to'ldiriladi (Hwang 2005)²⁷. Shuning uchun talabalar ushbu materiallar bilan muloqot qilish uchun qiziqarliroq deb topadilar va ularning bu o'zaro ta'sirdagi tajribalari boyitiladi. Bu ularga tinglash qobiliyatini oson va tezroq egallash imkonini beradi.
Vang (2000) doimiy ravishda haqiqiy tinglash ma'lumotlarini oladigan o'quvchilar ma'lumotlarini oladigan hamkasblariga qaraganda yaxshiroq joylashadilar, degan fikrda. Bu birinchi real hayotiy vaziyatlarda o'rganayotgan tilning ona tilida so'zlashuvchilari bilan muloqot qilish va muloqot qilish osonroq bo'ladi (Hwang 2005). Bu ko'pincha voqelik bilan aloqada bo'lmagan ssenariyli tinglash materiallaridan foydalanadigan talabalardan farqli o'laroq.