11. Aholi yashaydigan qism

---

11.
Aholi yashaydigan qism. 
Qishloq xo‘jaligi tumanlari. Qishloq xo‘jaligi tuman rejalashtirish ular ishlab 
chiqarishning o‘ziga xos tomonlarini inobatga olish bilan bog‘liqdir. Yerlarni va 
yaylovlarni yaxshilash tadbirlari muhim masaladir (obodonlashtirish, suv omborlarini 
qurish va o‘rmon himoya zonasi). 
Kurort sayohat tumanlari. Asosiy masalalar: 
- 
kurort va shifobaxsh resurslarini aniqlash (iqlim, dengiz, tog‘lar, shifobaxsh 
mineral suv manbalari, shifobaxsh balchiq va hokazo). 
- 
hududlarni funksional qismlarga ajratish. 
- 
ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish radiuslari masalalarini hal etishda 
quyidagi iqtisodiy masalalarni e’tiborga olish lozim: 
1. 
Tashkilotlarni birgalikda joylashtirish. 
2. 
Transport aloqalari. 
3. 
Mahsulotni iste’mol qiluvchi tumanlarga yaqinligi. Ko‘p mahsulotlarin 
ularni iste’mol qiladigan joylarda ishlab chiqarish maqsadga muvofiqdir. Masalan: 
mashinasozlik, yengil va oziq-ovqat sanoatlarining tayyor mahsulotlarini xom-ashyoga 
qaraganda tashish qiyinroqdir; 
4. 
Quvvat omili tumanning o‘ziga xosligini belgilaydi va ularda korxonalar 
joylashtirishga ta’sir etadi. Quvvati katta elektrostansiyalar atrofida har doim ko‘p elektr 
quvvati sarflovchi ishlab chiqarish korxonalari joylashtiriladi. 
5. 
Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik. 
Dunyo miqyosida O‘zbekiston respublikasi xududida joylashgan tarixiy 
obidalarimizni xisobga oladigan bo‘lsak bu mavkei juda katta. O‘zbekiston respublikasi 
xududida jami bo‘lib tarixiy me’morchilikka boy binolar soni 4000 tadan ortiq ko‘plari 
butun dunyo xamjamiyati YuNESKO ga kirgizilgan. Bu shaharlar asosan Buxora, 
Samarqand va Xorazm shaxarlari hisoblanadi. “2004 yil Samarkand shaharlarini 
o‘rganish bo‘yicha Yaponiya va O‘zbekiston o‘rtasida bitim shartnoma tuzildi, 2005 yil 
talabalar va aspirantlar orasida tuzildi. Yangi shaharlarni qurishda biz asosan eski 
me’moriy obidalarni saklab qolishimiz zarur. 
Tuman va mikrorayonlarking rejasini tuzganda shaharsozlik qarori xozirgi davrida 
vujudga kelgan ijtimoiy sotsial talabga javob berishi shart. 
Aholiga mayishiy- xizmat kursatishni tashkil etish, xotin-qizlarni ishlab 
chiqarishiga bog‘liq bo‘lmagan ishdan (uy ishidan) ozod qilish bolalarni tarbiyalash va 
ustirshni rivojlantirish uchun, bolalar bog‘chasi, intenrat maktab, kuni uzaytifnlgm 
maktab m ka binolarni rejalashtirish va qurish kerak. 
Aholiga madaniy-mayishiy xizmat kursatish turarjoy xududida katta o‘rinlardan 
birini egalaydi.
Mayishiy xizmat kursatish tashkilotlari xar xil maqsatda foydalangani uchun, 
odamlar borishi Qulay bo‘lishi uchun foydalanilayotgan tashkilotlarning xizmat qilish 
radyusini inobashga olib 4-guruxga bo‘lib shahar xududiga joylashtiriladi: 
Birinchi guruxga-aholi xar kuni foydalanadigan tashkilotlar kiradi. Bu 
tashkilotlarga: bolalar-borchasi, maktab, oziq-ovqat va kuni kerak bo‘ladigan sanoat 

---

mollari magazin, oshxona, dorixona maishiy xizmat kursatish uyi. kiradi bo‘larning 
xizmat qilish radiyusi 350-500 m. 
Ikkinchi guruxga-kinoteatr, kutubxona savdo markazi, restoran, aloka bo‘limi, 
poliklinika, tug‘rik xona va Tuman kasalxonasi, sport markazi/sportzallari. Suzish 
xavzalari, sport mashq maydonchalari/ va boshqa lari kiradi. Bu korxona va 
tashkilotlardan shahar aholisi ma’lum vaqt da foydalanadi. Bu tashkilotlarving aholiga 
xizmat qilish radyusi 1000-1200m, chunki bu tashkilotlarga transport xizmatidan 
foydalanmasdan I5-20 minut vaqt ida piyoda kelishi hisobga olingan. 
Uchinchi guruxga kiruvchi korxona va tashkilotlarga yukoridasi birinchi va 
ikkinchi guruxdagi tashkilotlarga nisbatan shahar aholisi kam foydalanadi. 
Bu guruxga muzeylar, kurgazma zallari, teatr, sirk shahar savdo markazi va o‘quv 
markazlari qaraydi. 
By guruxga kiruvchi tashkilotlarning hammasi shahar, viloyat miqyosida, ayrim 
joylarda jumxiriyat poytaxlarida jumxuriyat miqyosida bo‘ladi. 
Bu tashkilotlar xizmatidan foydalanish uchun, umuman shahar transport 
vositasidan foydalaniladi.
Turtinchi-guruxga shahardan tashqarida joylashgan kiska vaqt dam olish uchun 
muljallangan tashkilotlar va korjonalar qaraydi 
Bo‘larga restoran, kaxvaxona, mexmonxona, chumilish xovzalari, 1kilar bazasi, 
dam olish uyi va boshqa lar kiradi. Mikrorayon xududida asosan I chi guruxga kiruvchi 
tashkilotlar joylashadi. 
Mikrorayon xududini aniqlashda asosan mikrorayon aholi soniga uylarning 
qavatiga bog‘liq bo‘lib -60 ga atrofida yer maydo-egalaydi va ayrim xallarda ajratilgan 
yerning tuzilishiga va »tirish usuliga qarab bundan ham kuprok ya’ni 80 ga dan kup 1gan 
yer maydonini egallashi mumkin. 
Bu yerda bir narsani e’tiborga olish kerak-ki, ya’ni mikro-yer maydoning kattaligi 
aholiga mashina vostialari bilan i qilish kiyimlashadi, chunki/magistral/katta kuchalar 
mikrorayon ichida va atrofida zinch utkazilmaganpigi sababli.
Mikrorayonni rejalashtirgan vaqt imizda shu narsani ya’ni tarixni bilishimiz kerak. 
Inkilobga kadar mikrorayonlarni rejalashtirganda maydoni kichik-kichik 
mahalladay qilib kurgan 
Sovet tizimi davrida to II jaxon urishi davriga qadar rayonda kup qavatli uylar 
bilan qurilgan mahallarga 6-12ga va 2-3 qavatli uylardan tashkil topgan mahallalarga 4-
6ga yer ajratilgan. 
Xozirgi davrda amaliy tajribalarimizdan shu ma’lum bo‘ldiki xar-xil qavatli 
mahallalarning qurilishi va joylashishi qizil chiziq munosabatiga bog‘liq bo‘lib , quyidagi 
qurilish mahallariga bo‘linadi.
Cheklangan(peremetral’naya)
Gurux-gurux simon(gurupovaya) 
Qatorma-qator (strochnaya) 
Aralash (kombinirovannaya) 
I- Cheklangan qurilish. Kuchaning qizil chizigi buylab uylarning joylashishini 
tavsiyalovchi mahallarga aytiladi. (rasm1) 

---

 Bu qabo‘l qilingan rejalashtirish me’moriy jixatidan juda oddiy bo‘lib kupgina 
kamchiliklarga egadir. Ya’ni mahallalar aro aloqa yuli rejalashtirilmaganligi, yashash 
xonalarning quyoshga nisbatdan notug‘ri joylashganligi va mahalla oraliri yaxshi 
shamollata olmasligi. 
Manna shunday ko‘rinishda katta qiyalikda bo‘lgan maydonlarda binolarni 
uzunligi buyicha (qiyalikka kundalang) joylashtirishga tug‘ri keladi va unda binoning 
balandligi xar xil bo‘lib qoladi, ya’ni (sokolniy etaj) ayrim joylarda esa kushimcha 
qavatlar tashkil etishga tug‘ri keladi. 
Biz bu yerda bir narsani yodda tutishimiz kerakki binoning oldi va orqa 
ko‘rinishidagi burchak nuqtalarining balandlik raqami bir-biridan 1,2m gacha farq qilishi 
mumkin, yon tomonidagi burchak nuqtalarining balandlik raqamlari farqi 0,5m dan 
oshmasligi shart. 
Шаҳар худуди хизмат килиш вазифалари буйича 4-та гурухга булинади. 
Тура ржой худудлари яъни одамларни яшаш ва истикомат килиш учун 
ажратилган жой. (Селитебная территория) 
Саноат худудлари (промишленний территория), яъни бу жойда саноат-
корхоналари, заводлар, фабрикалар ва бошқа корхоналарга ажратилган жой. 
Коммунал – хужалик омборлар худуди, бу жойга омборлар, базалар, куралар, 
трамвай депоси, тралебус ва автобус парки ва бошқалар карайди. 
Шаҳарлар -аро алока транспортлари, яъни йуловчилар ва юк ташувчи темир 
йул станциялари, хамда кабул килувчи парталар ва аэропортлар майдони. 
12. mavzu