11-Amaliy mshg’ulot: To’qimachilik gazlamalarining sifatini belgilovchi standartlar. Ishning maqsadi

11-Amaliy mshg’ulot: To’qimachilik gazlamalarining sifatini belgilovchi standartlar.


Ishning maqsadi: To’qimachilik gazlamalarining sifatini belgilovchi standartlar
haqida tushunchalarni shakllantirish.


Topshiriqlar.

1. 
   Gazlama namunalari
   
2. 
   Gazlamalardan namuna olish usullari
   
3. 
   Gazlamaning zichligini aniqlash uslublari
   

Gazlama namunasi-butun eni bo’yicha qirqilgan bo’lak bo’lib, laboratoriyada sinov ishlari uchun qo’llaniladi.
Namuna-bo’laklardan qirqilgan kesimlar bo’lib, har bir laboratoriya tajriba usullari uchun alohida tayyorlanadi. Namuna tanlash quyidagicha amalga oshiriladi.
Namuna tanlash vaqtida gazlamaning chetki qismidan namuna olinmaydi. Namunalar olishda tashqi nuqsonlar bo’lmasligi, qirqi b olishda yirtilib ketmasligi va har bir olingan namuna nomerlanishi shart.
GOST 3810-72 «Gazlamalardan namuna tanlash». Bu standart to’qimachilik materiallaridan laboratoriya mashg’ulotlari uchun namuna tanlashga mo’ljallangan.
GOST 3811-72 «Gazlamalarning chiziqli o’lchamlari va massasini aniqlash uslubi». Bu standartda gazlamaning chiziqli o’lchamlari, uzunligi, eni, chiziqli zichligi, 1m² og’irligi, konditsion massasi, sirt zichligini aniqlash uslublari ko’rsatilgan.
Namuna uzunligi-tanda ipining boshlanishi va oxirgi qismi.
Namuna eni-arqoq ipining boshlanishi va oxirgi qismi.
1 pog.m dagi namuna massasi-namuna massasining uzunligiga nisbati.
1 pog.m² dagi namuna massasi-namuna massasining yuzasiga nisbati.
1 m² dagi konditsion massasi-1m² gazlamadagi berilgan konditsion namligi.
Gazlamadan namuna tanlash ishlari GOST 3810-72 standart bo’yicha amalga oshiriladi. Gazlama namunasining chiziqli o’lchamlarini aniqlashda chizg’ich va stol ishlatiladi. Stol uzunligi 3 m dan kam bo’lmasligi kerak. Berilgan uchastkalarning xatoligi ±1mm bo’lishi shart. Stol usti tekis va silliq bo’lishi lozim. Sinash ishlarini olib borishdan oldin namunalar GOST 10681-75 standart bo’yicha sun’iy iqlim sharoitida 24 soat saqlanishi shart. Gazlamaning uzunligi va enini aniqlashda namunaning 3 ta joyidan, boshidan, o’rtasidan va oxiridan o’lchash ishlari olib boriladi. Gazlamaning qalinligini tolshinomer asbobi yordamida diagonal bo’yicha boshidan, o’rtasidan va oxiridan aniqlanadi. Chunki, materialni qirqish vaqtida noto’g’ri qirqilgan bo’lishi mumkin. Gazlamaning eni, uzunligini 0,1 sm aniqligigacha aniqlash shart. Gazlamaning massasi tarozi yordamida 0,01 g gacha aniqlikda tortiladi.
Zichlik-100 mm masofaga to’g’ri keluvchi tanda va arqoq yo’nalishidagi iplar soni. Gazlamaning zichligini aniqlash uchun chizg’ich, igna, qisqich, shablon, lupa ishlatiladi. Gazlamaning zichligini aniqlashdan oldin uni GOST 10681-75 standart bo’yicha 24 soat sun’iy iqlim sharoitida saqlab turish kerak.
Gazlamaning tanda va arqoq yo’nalishi bo’yicha zich ligini aniqlashda iplar soni sanab chiqiladi.
GOST 3813-72 “Gazlamaning cho’zilishdagi uzilish xususiyatlarini aniqlash uslubi”.
Mustahkamlik-namunaning cho’zilishdagi uzilishga qarshilik ko’rsatish kgk yoki N da ifodalanadi.
Uzilishdagi uzayish-namunaning uzilish davridagi cho’zilgan gazlamaning uzunligi.
Gazlamadan namuna tanlash va uning mustahkamligi GOST 3810-72 standarti bo’yicha RT-250M-2, AG-1 uzish mashinalari yordamida amalga oshiriladi. Gazlamaning mustahkamligi, uzilishdagi uzayishini aniqlashdan oldin namuna GOST 10682-75 bo’yicha 24 soat sun’iy iqlim sharoitida saqlab turiladi.
Agar kelishmovchilik chiqadigan bo’lsa, unda quyidagicha namunalar olinadi: 50x200 mm-gazlamalar uchun, 50x100 mm-jun gazlamalar uchun. Har namunadan 3 ta tanda yo’nalishi bo’yicha, 4 ta arqoq yo’nalishi bo’yicha bo’lakchalar qirqiladi. Namunaning mustahkamligi va uzayishi RT-250M uskunasida aniqlanadi.
To’qimachilik gazlamalarining egilishdagi bikrligi GOST 10550 -75 standarti bo’yicha PT-2 asbobi yordamida aniqlanadi. Uning uchun gazlama to’dasidan namunalar olinadi. Boshlang’ich uzunligi 160 mm, eni 30 mm bo’lgan namuna qirqimlari bichim yordamida tanda va arqoq yo’nalishi bo’yicha tayyorlanadi.
GOST 12088-77 “To’qimachilik gazlamalari va ulardan tayyorlangan buyumlar. Havo o’tkazuvchanligini aniqlash” standarti bo’yicha maishiy, harbiy, texnik, trikotaj va noto’qima matolarning havo o’tkazuvchanligi aniqlanadi. Sinash ishlari uchun VPTM-2 rusumli asbob ishlatiladi.
Toza va yarim junli paltolik va kostumbop gazlamalarni ho’llashdan keyin o’lchamlarining o’zgarishi GOST 512-82 “Ho’llashdan keyin chiziqli o’lchamlarining o’zgarishini aniqlash uslubi” standarti bo’yicha aniqlanadi.
Smash ishlari uchun ikkita namuna tanlanadi. Har bir namunani ho’llas hdan oldin tanda va tarqoq yo’nalishi bo’yicha belgi qo’yib chiqiladi va namunaning massasi 0,2 g dan ko’p bo’lmagan xatolik bilan aniqlanadi. Namunaning ho’llashdan va keyingi massasining farqlanishi ±2 g bo’lishi kerak.
Barcha gazlamalarning navini aniqlash uchun tegishli davlat standartlari mavjud:

• 
  ip gazlamalar uchun - 161-86 raqamli;
  
• 
  zig’ir tolali gazlamalar uchun - 357-75 raqamli;
  
• 
  jun gazlamalar uchun - 358-82 raqamli;
  
• 
  ipak gazlamalar uchun - 187-85 raqamli standartlar. Ushbu standartlar bo’yicha gazlamalarning navini aniqlash ularning tolali tarkibiga ko’ra bajariladi.
  

Tayanch iboralar:
Namuna-bo’laklardan qirqilgan kesimlar bo’lib, har bir laboratoriya tajriba usullari uchun alohida tayyorlanadi, namuna uzunligi-tanda ipining boshlanishi va oxirgi qismi, namuna eni-arqoq ipining boshlanishi va oxirgi qismi, 1 pog.m dagi namuna massasi-namuna massasining uzunligiga nisbati, 1 pog.m² dagi namuna massasi-namuna massasining yuzasiga nisbati, 1 m² dagi konditsion massasi-1m² gazlamadagi berilgan konditsion namligi, zichlik-100 mm masofaga to’g’ri keluvchi tanda va arqoq yo’nalishidagi iplar soni, mustahkamlik-namunaning cho’zilishdagi uzilishga qarshilik ko’rsatish kgk yoki N da ifodalanadi, uzilishdagi uzayish-namunaning uzilish davridagi cho’zilg an gazlamaning uzunligi.
Nazorat uchun savollar?

4. 
   Gazlama namunasi deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Gazlamadan namuna qanday tanlanadi?
   
6. 
   Gazlamalarning chiziqli o’lchamlari va massasi qanday standart asosida aniqlanadi? Aniqlash uslubini keltiring.
   
7. 
   Gazlamaning zichligini aniqlash uslubini keltiring.
   
8. 
   Mustahkamlik va uzilishdagi uzayish tushunchalariga ta’rif bering.
   
9. 
   Gazlamaning havo o’tkazuvchanligi qaysi standart asosida aniqlanadi?