11 mavzu. Aromatik uglevodorodlar Reja

Sulfolash reaksiyasi. Aromatik uglevodorodlarga massa ulushi 65% dan yuqori bo‘lgan sul-fat kislota bilan ta’sir etilganda tegishli sulfokislotalar hosil bo‘ladi:

Yuqoridagi uchta reaksiya aromatik uglevodorodlarning qolgan sinf birikmalaridan farqlaydi.

Benzolga biror-bir reagent bilan ta’sir etilganda, u benzoldagi 6 ta vodorodning xohlagan biri bilan almashinadi.
Aromatik uglevodorodlarning alohida vakillari. Benzol - 80,1 ⁰C da qaynaydigan, 5,4 ⁰C suyuqlanadigan rangsiz suyuqlik, suv bilan azeotrop hosil qiladi. Sanoatda xlorbenzol, nirtobenzol, sintetik yuvuvchi vositalar, bo‘yoqlar va boshqa qimmatbaho birikmalar olishda xomashyo sifatida ishlatiladi.
Toluol-110,5 ⁰C da qaynaydigan, -92 ⁰C suyuqlanadigan rangsiz suyuqlik. Sanoatda asosan benzoy kislota, trinitrotoluol, benzolxlorid va boshqalar olishda ishlatiladi.
Ksilollar. Ksilollar asosan neft tarkibidan ajratib olinadi. Ftal kislotalar va ular asosida lak-bo‘yoqlar, sintetik tolalar (lavsan) olishda ishlatiladi. Etilbenzol 136,1 ⁰Cda qaynaydigan suyuqlik. Sanoatda vinilbenzol (stirol) olish uchun ishlatiladi.


Nazorat savollari

1. Aromatik xossa nimalardan iborat?

2. Aromatik birikmalarning qaysi tabiiy man’balarini bilasiz?
3. Benzol halqasini tuzilishida yopiq zanjir va qo‘shbog‘lari borligi qanday
isbotlanishi mumkin?
4. Benzol gomologlari bir - biridan qaysi tuzilishlari bilan farq qiladi? Misollarda
isbotlang.
5. Aromatik birikmalar qaysi maqsadlar uchun ishlatiladi? Misollar keltiring.

1^T.W. Graham Solomons, Craig B. Fryhle, Scott A. Snyder. Organic chemistry. University of South Florida, Pacific Lutheran University, Columbia University. 2014. – S.628-630