11-mavzu. Metal va qotishmalarga kimyoviy termik ishlov berish. Reja

Po‘lat yuzasini azotga to‘yintirish 
Po‘lat yuzasini azotga diffuzion to‘yintirish azotlash deb ataladi. Azot po‘lat 
tarkibidagi metallar bilan birikib nitridlar hosil qiladi. Buyum yuzasida hosil 
bo‘lgan nitridlar evaziga nisbatan yuqori haroratlarda yuzaning qattiqligi barqaror 
bo‘ladi, korroziyabardoshligi va ishqalanib eyilishga chidamliligi ortadi. 
Azotlash natijasida buyum yuzasida hosil bo‘lgan fazalarni tahlil qilishda 
FeN diagrammasidan foydalanish kerak (11.3–rasm). 
11.3–rasm. Temir–azot holat diagrammasi 
Buyum yuzasida quyidagi fazalar hosil bo‘ladi: azotning–temirdagi qattiq 
eritmasi;temirning–modifikasiyasi asosidagi qattiq eritma; temir nitridlari (FeN, 
Fe
3
N) asosidagi qattiq eritmalar; 450°C haroratda azot miqdori 11,35 % bo‘lganda 
Fe
2
N ham hosil bo‘lishi mumkin. 
Tarkibida 0,1–0,4% uglerod bo‘lgan uglerodli va legirlangan po‘latlar 500–
600°C da azotga to‘yintiriladi. Azotlangan qatlamning qattiqligi, ishqalanishga, 

---

toliqishga chidamliligi va korroziyabardoshligi oshadi. 
Azotlash jarayoni 500–560°C da po‘lat yuzasidan ammiak gazini ma’lum 
tezlikda o‘tkazish yo‘li bilan olib boriladi. YUqori harorat ammiak quyidagi 
reaksiya bo‘yicha parchalanadi va atomar azotga ajraladi: 
2NN
3
= 2N + 3H
2 
Atomar holatdagi azot buyum sirtiga singadi. Natijada uglerodli 
po‘latlarning yuzasida FeN, FeN
4 
fazalar hosil bo‘ladi. Azotlangan qatlamning 
qalinligi azotlash harorati va vaqtiga, gazning tozaligiga bog‘liq bo‘ladi. Azotlash 
uzoq davom etadigan jarayon. Buyumlar azotlanganda har 10 soatda 0,1 mm 
qalinlikdagi qatlam hosil bo‘ladi. Buyumlar azotlashdan oldin barcha termik va 
mexanik ishlovlardan o‘tkazilgan bo‘lishi kerak. Ba’zi hollarda azotlashdan keyin 
nozik jilvirlash bajariladi. 
Azotlangan po‘lat ammiak muhitida 200–300°C haroratgacha pechda, 
so‘ngra havoda sovitiladi.