11-mavzu. Sanoat korxonalarining investitsion va innovatsion faoliyati

Diskontlash usuli (noan`anaviy usul) pul mablag’larining qiymati muayyan vaqtda bir xil emasligi, ya`ni bugungi bir so`m bir yildan keyingi bir so`mga teng emasligi bois paydo bo`ldi (iste`mol qiymati bo`yicha).
Sof diskontlangan daromad (Net Present Value - NPV). Ushbu uslub kiritilgan investitsiyalar miqdorini bashorat qilinayotgan davr davomida keltiradigan foyda miqdori bilan taqqoslashga asoslangan. Agar:

• 
  NPV > 0, loyihani qabul qilish kerak;
  
• 
  NPV < 0, loyihadan voz kechish kerak;
  
• 
  NPV = 0, loyiha foyda ham, zarar ham keltirmaydi.
  

Uni hisoblash formulasi quyidagicha:

• 
  (1)
  

bu erda, NPV- sof joriy qiymat; d - diskontlash stavkasi; I₀ -boshlang’ich investitsiya; SF_t - t davr oxirida kelib tushgan pul oqimi.

• 
  Foydaning ichki normasi (Internal Rate of Return - IRR). Ushbu ko`rsatkich loyihaning sof diskontlangan daromadi NPV = 0 bo`lgandagi diskontlash koeffitsentini anglatadi. Foydaning ichki normasi loyihadan kutilayotgan foydani, ya`ni loyihani amalga oshirishda jalb qilingan resurslarni anglatadi. Bunda korxona jalb qilingan resurslardan yuqoriroq miqdordagi foydani ta`minlaydigan investitsiya loyihasini qabul qilishi kerak bo`ladi. Agar:
  
• 
  IRR > CK, loyihani qabul qilish kerak;
  
• 
  IRR < CK, loyihadan voz kechish kerak;
  
• 
  IRR = CK, loyiha foyda ham, zarar ham keltirmaydi, ya`ni o`zini-o`zi qoplaydi.
  

Bunda: CK – kapital qiymati yoki resurslarni jalb qilish foiz stavkalari.
Foydaning ichki me`yorini boshqacha ko`rinishda, ya`ni interpolyatsiya usuli orqali ham ifodalash mumkin:
(2)
bu erda, NPV<sub>1</sub> – d<sub>1</sub> diskont me`yori stavkasidagi sof joriy qiymatning ijobiy miqdori; NPV₂ – d₂ diskont me`yori stavkasidagi sof joriy qiymatning salbiy miqdori.
Foydaning ichki me`yorini aniqlashda d₁ va d₂ ko`rsatkichlar miqdori asosiy o`rinni egallaydi. Ularning ta`siri natijasida sof joriy qiymatning o`zgarishini va buning oqibatida esa foydaning ichki me`yori ham o`zgarishini kuzatish mumkin. SHunga ko`ra:
- d₁ – bu NPVning ijobiy qiymatinini minimalushtiruvchi foiz stavkasi;
d₂ – bu NPVning salbiy qiymatini maksimallashtiruvchi foiz stavkasi hisoblanadi.