11-mavzu Zamonaviy tarix o’qituvchisiga qo’yiladigan talablar

11-mavzu Zamonaviy tarix o’qituvchisiga qo’yiladigan talablar
Режа:
1. O’qituvchining darsga tayyorgarligi funktsiyalari va bosqichlari.
2. O’qituvchiga qo’yiladigan talablar.
3. Dars va darsdan tashkari ishlarda o’quvchilarni tarbiyalashda tarix o’qituvchisini faoliyati. Baholash mеzonlari.
%рта таълим ва 5рта махсус таълим тизимида тарих 53итишда 35лланиладиган матнларга - дарслик матни, тарихий ҳужжатлар, асарлар, илмий -оммабоп ва бадиий, тарихий адабийотлар ва бош3алар киради. Босма матнлар 53увчилар тарихий билимларининг асосий манбаи б5лгани каби 53итувчининг билим манбаини, байонининг асосини ташкил этади. Табиийдирки, 53итувчи шу манбалардан турли ва унумли фойдаланган та3дирдагина, унинг байони замон талабларига, умуман 5рта таълим ва 5рта махсус таълим тизимидаги тарих таълимининг талабларига жавоб бериши, 53итувчи байонининг 53увчиларга тушунарли, мазмундор, маро3ли ва илмий жиҳатдан ишонарли, образли ва таъсирли б5лиши мумкин. Шунингдек матнларлар устида ишлаш 53увчилар, билимини кенгайтиради, тарихий факт ва ҳодисаларнинг моҳиятини, уларнинг 3онуниятларини чу3урро3 тушуниб олишларига йордам беради, миллий исти3лол тарбияси шаклланади, тарихий фикрлаш ҳосил б5лади, улар тарихий во3еаларга баҳо беришга 5рганадилар. 5рта таълим ва 5рта махсус таълим тизимида 53увчилар ҳар хил матнлар устида ишлаб муста3ил иш к5риш малакасини ҳосил 3иладилар ва тарихий тад3и3от ишларининг дастлабки методлари билан амалий равишда танишадилар.
53итувчи 53ув дастур талабига мувофи3 тарих дарслиги матнини мазмунига дарслик матнини асос 3илиб олади. 53итувчи 5зининг байонини бош3а матнлар асосида янада ани3лаштиради ва бойитади. Дарслик матни 53увчиларнинг дарсда ва дарсдан таш3ари тарихни 5рганиш, 5злаштириш ва уни эсда са3лаб 3олишининг, билиш фаолиятининг, ижодий изланиш ишларини олиб боришнинг муҳим манбаидир. Матн ва улардаги саволлар, топшири3лар тарих курсининг мазмунини ижодий 5злаштиришга ва олинган билимларни ҳайотда 35ллашга 5ргатади.
Дарслик матни устидаги ишлаш 53ув материалини 5злаштириш ва уни эсда са3лаб 3олиш, 53ув текстини таҳлил килиш ва ундан тарихий во3еа, ҳодисаларнинг муҳим белгиларини топиш, фактик материалларни ва тарихий фактларнинг муҳим белгиларини бир-бирига так3ослаш, ани3лаштириш ва умумлаштириш каби турли хил ма3садларда олиб борилади. Шунингдек, матн устида ишлашда хронологияни таййор тарихий тушунчалар таърифини 5злаштириш ва уларни муста3ил ани3лаш, дарсликда байон 3илинган во3еа ва ҳодисаларнинг ривожланишини кузатиб бориш, ани3 тарихий фактлар ва статистик маълумотлар асосида ижтимоий ривожланиш тенденцияларини билиб олиш, маҳаллий, ва3тли, сабаб-натижали ва тарихий ало3аларнинг 3онуниятларини 5злаштириш ва ани3лаштириш, луғат ишларини мазмунли ва суратли режалар, жадваллар тузиш ва бош3а шу каби унча мураккаб б5лмаган
йозув ва графика ишларини олиб бориш, матн устида дастурлашган таълим элементларини амалга ошириш каби вазифалар ҳам к5зда тутилади.
53увчиларнинг дарслик матни ва безак материали билан ишлаш усуллари
Дарслик матни устида ишлашнинг 3уйидаги усуллари мавжуд:
1. Тушунтириб ва изоҳлаб 53иш. V синфда %збекистон тарихидан ҳикояларни 5рганишда ва VI синфда Кадимги дунйо тарихини 53итишнинг дастлабки ойларида 53итувчи бутун мавзу йоки унинг бирор б5лимини гоҳ байон 3илади ва гоҳ дарслик матнини 53иб, тушунтириб беради. 53итувчи матнни мураккаб жойларига келганда ҳикоясини т5хтатиб, матнни овоз чи3ариб оҳиста 53иб беради, 53ув­чилар эса матнга 3араб кузатиб боришади, тушуниш осон жойларни 53увчиларнинг 5зларига ҳам 53итиш мумкин. Матнни 53иш жарайонидайо3 унинг мазмунини 53увчилар томонидан тушуниш даражаси текширилади. “3ани Рустам айтиб бергинчи, мана бу абзацдаги “энг 3адимги одамлар жамоаси - одамлар т5даси” — деган жумлани 3андай тушунасан? Энг 3адимги одамларнинг ҳозирги одамлардан фар3ини-чи?” 53итувчи ана шу тари3а саволлар бериб 5зининг байони давомида дарслик матнига тез-тез мурожаат 3илиб, ундаги янги иборалар, терминларни, 3ийин жумлалар маз­мунини тушунтириб беради. Бу билан 53итувчи 53увчиларни дарс­лик матнини эътибор бериб, тушуниб 53ишга 5ргатади, уларнинг дарслик матнини пухта 5рганиб олишнинг аҳамиятини англаб олишларига йордам беради, уйда дарслик устида муста3ил ишлашларига таййорлайди. 53увчилар тарихий материални тушуниб, матнни 53ишда маълум даражада малака ҳосил 3илганларидан кейин матннинг энг муҳим ва 3ийин жойларини и з о ҳ л а б 5 3 и ш г а 5тилади. Изоҳли 53иш ҳам 53итувчининг байони билан бирга олиб борилади.
2. 53итувчининг 5з байонида 53увчилар ди33атини дарслик матнидаги айрим жумлалар ва ибораларга жалб этади. Масалан, 53итувчи 3адимги дунйо тарихидаги «Чорвачилик ва деҳ3ончиликнинг бошланиши» — деган мавзуни ҳикоя 3илиб берайотганда, 53увчилар ди33атини дарсликдаги асосий тушунча ва ибораларнинг моҳиятига 3аратади. Агар зарур б5лса уларнинг мазмунини тушунтириб беради, 53увчиларнинг мавжуд билимларига суяниб бу тушунчаларнинг умумий хислатларини, фар3ларини, сабаб-натижаларини, улар 5ртасидаги боғли3ликларни ҳамда 3онуниятларини 5злаштириб олишларига йордам к5рсатади. Бунда 53увчилар билим олишининг ҳар учала манбаи оғзаки байон, матн устида ишлаш, к5рсатмалилик ва амалий ишлари методи иштирок этади.
3. Дарслик матни мазмунини 5злаштиришда унинг ҳар бир параграфини таҳлил 3илиш ва улар устида 53увчиларнинг мулоҳазаларини уюштириш катта аҳамиятга эгадир. Масалан, 53итувчи 53увчиларга дарсда 5тилайотган параграф матнида 35йилган муаммони ва унинг тематик структурасини ажратиб беришни топширади. ЙОки 53увчилар олдига: «мана бу абзацда нима ҳа3да гапирилган?» «унга 3андай сарлавҳа 35йса б5лади?» деган савол 35йилади. Бу й5л билан 53увчилар матнни эътибор билан 53иб, ундаги бош масалаларни иккинчи даражадали масалалардан аж­ратиб олишга, улар асосида режа тузишга 5рганади.
4. 53увчилар боб, параграф ва ундаги б5лимларни бир-биридан ажрата билишга 5ргатилади. 53итувчи янги материални байон 3илишдан олдин 53увчиларга шу параграф ичидаги кичик сарлавҳаларни 53ишни тавсия 3илади ва дарсни байон 3илиш режаси билан таништиради, уларнинг мазмуни ва ифодаланишидаги тафовутларнинг сабабларини изоҳлаб беради. 53итувчи 5зининг ба­йони давомида кичик сарлавҳалар ичидаги мавзуларга такрор-такрор айтиши мумкин.
5. Дарслик тексти мазмунини бевосита 5злаштириш билан боғли3 б5лган ишлар. Бу дарслик матни устида олиб бориладиган ишнинг марказий масаласидир. Бу ишлар матнни таҳлил 3илиш, умумлаштириш, тарихий фактларга баҳо бериш, улар 5ртасидаги сабаб ва бош3а ало3аларни очиб к5рсатиш ва уларни та33ослашдан иборатдир. Бу ишлар 3уйидаги методик усуллар билан:
а) ҳар бир параграф йоки темача мазмунининг энг муҳим масалалари юзасидан назорат с5ро3лар туздириш й5ли билан;
б) 53итувчи берган саволларга 53увчиларнинг дарслик матнидан жавоб топиш й5ли билан;
в) дарслик матнидан 53итувчининг хулосасини тасди3ловчи фактларни топтириш й5ли билан;
г) дарслик матнида байон этилган во3еаларнинг бир-бирига 5хшашлигини, фар3ларини ани3лаш й5ли билан;
д) тасди3лаб беришни талаб 3иладиган вазифалар билан амалга оширилади.
6. Дарслик матни устида ишлашнинг муҳим жиҳатларидан бири — 53увчиларни уйда ишлаш учун бериладиган вазифани бажаришга 5ргатишдир. 53увчилар бу вазифани муваффа3иятли бажариш учун топширилган вазифанинг мазмунини ва уни бажа­риш й5лини яхши англаб олишлари шарт. Бинобарин, 53итувчи уй вазифасини топширишда, унинг характерини белгилашда 53увчи­ларнинг билим ва малакаларини эътиборга олиши, бери­ладиган вазифа олдингидан к5ра мураккаб б5лиши ва шу билан уларнинг билимлари ва малакалари ошиб боришига хизмат 3илиши лозим. Режа тузиш, шунга мувофи3 ҳикоя 3илишга 5ргатиш, матн юзасидан берилган саволларга жавоб топиш, жадвал, чизма, диаграммалар туздириш ва бош3а хил график ишларни бажариш уй вазифасини ижодий ва муста3ил бажариш намуналаридир.
7. 53увчиларни дарслик матнидан зарур жойни тез топа би­лишга 5ргатиш ҳам таълимнинг муҳим жиҳатидир.
8. 53увчиларнинг фаол а3лий фаолиятининг муҳим методларидан бири, уларнинг 53итувчи байон 3илган янги материални 5злаштиришда мавжуд билимларни ишга сола билишидир. Ҳар бир дарсда 53увчиларни мавжуд билимлардан фойдалана билишга 5ргатиш лозим. 53увчилар олган билимларини эсдан чи3ариб юбормасликлари учун ва3ти-ва3ти билан уларнинг эътибори дарслик матнига 3аратилади.
9. 53увчилар дарслик матнидаги маълумотларни кичик гуруҳларга б5либ муҳокама 3илишади.
10.Уйда ишлаб келиш учун берилган топшири3ларни 53увчилар 3андай бажарганликларини текширишда, оғзаки йоки тест жавобларидаги хатоларни, ани3сизликларни т5ғрилаш учун дарслик матнига мурожаат 3илинади.
Шундай 3илиб, дарслик матни устидаги ишлар турли хил ме­тодик усуллар йордамида, 53итиш жарайонининг барча бос3ичларида — материални 5злаштириш, билимларни мустаҳкамлаш, 5злаштириш даражасини текшириш пайтларида олиб борилади ва ҳоказо.
Дарслик матни устида олиб бориладиган ишлар 53итувчи байонини мазмунан бойитади, долзарблигини оширади, 53увчиларнинг билиш фаолиятини фаоллаштиради ва уларнинг дарслик матнини осонро3 ва пухта 5злаштириб олишларига йордам беради. XIX асрнинг 60-йилларида Россияда М.М.Стасюлевич ва бош3а илғор 53итувчи ва методистлар 5тмишни тарихий ҳужжатлар асосида муста3ил 5рганишнинг реал методикасини таклиф этиб, уни 5ша ва3тдаги дарсликлар асосида 53итиш усулига 3арама-3арши 3и­либ 35ядилар.
XX аср бошларига келиб, тарихий ҳужжатларни муста3ил 5рганиш ғоясини методист Н.Рожков давом эттириб, тарихни манбалар асосида 5рганишнинг «лаборатория» методини олға сурди. Мавжуд дарсликларни йод олдириш системасига 3араганда бу ҳаракатлар прогрессив 3адам эди. Биро3, бу методларнинг тарафдорлари ҳам 53увчиларнинг тарих­ни муста3ил 5рганиш фаолиятларига орти3ча баҳо бериб юборган эдилар.
1920—1930 йиллар мактабларида тарихий во3еалар системали байон 3илиб берилган дарсликлар 5рнига «ишчи китоблар» тавсия этилди.
1934 йилдан кейингина методика «лаборатория» ва «тад3и3от» методларини 53итишнинг бош методи 3илиб 35йишни инкор этиш билан бирга, тарихий ҳужжатлар билан ишлаш тарих 53итишнинг усулларидан бири эканлигини таъкидлади.
Тарихий ҳужжат аввало, 53итувчининг байонини ани3лаштириш, чу3урлатиш ва унга ани3лик киритиш учун хизмат килади, байоннинг ишончли ва эмоционал б5лишини таъминлайди, 5тмишнинг йор3ин образларини, тарихий во3еаларнинг яхлит манзарасини гавдалантиришга, 5рганилайотган давр хусусиятларини англаб олишга йордам беради. Ҳужжат устида ишлаш 53увчиларни фактлар ва ҳодисаларни муста3ил равишда ани3лашга, уларни пухта англаб олиб, хулосалар чи3аришга 5ргатади. Шу билан бирга ҳужжат маълум вазиятни ани3лашга, аҳамиятини билиб олишга, тарихни объектив ну3таи назардан тушунишга йордам берадики уларнинг билиш фаолиятини, фикрлашини фаоллаштиради, 53ув ишлари фаолиятининг янги усуллари билан 3уроллантиради, зарур б5лган малака давримизнинг ижтимоий-сийосий характердаги ҳужжатларини 53иб, тушуниб олиш малакасини ҳосил 3илади.
Тарихий ҳужжатлар билан ишлашнинг яна бир муҳим томони шундаки, бу иш 53увчиларни тарихий тад3и3от методининг элементлари билан таништиради ҳамда уларни тарихий ҳужжатларга тан3идий 3арашга 5ргатади.
5рта таълим ва 5рта махсус таълим тизимида таълимнинг янги мазмуни амалга ошиши муносабати билан тарих 53итишда тарихий ҳужжатларнинг ахамияти янада ошди. Янги дастур асосида йозилган дарсликлар мазмунининг асо­сий 3исмини тарихий ҳужжатлар ташкил этади. Дарс ва дарсдан таш3ари машғулотларда ҳам тарихий ҳужжатлар билан ишлаш зарурий б5либ 3олди. Шунинг учун ҳам бу иш 5рта таълим ва 5рта махсус таълим тизимида тажрибасида оммавий тус олди.
Дарсликлардаги тарихий ҳужжатлар ҳар бир синфдаги 53ув­чиларнинг йоши, билим савияси, 5ша синфда 5рганиладиган тарих курсининг хусусиятларига 3араб киритилган. Шу сабабдан дарсликлардаги тарихий ҳужжатлар 5зларининг характери, к5лами ва мазмуни жиҳатидан бир-биридан фар3 3илади.
VI синф 53увчиларининг йоши, билими ва уларнинг тарихий ҳужжатлар билан деярли биринчи марта танишишларини эътиборга олиб, дарсликка асосан ҳикоя ва тавсифлаб бериш характеридаги ҳужжатлар киритилган. Тарих дарслигига киритилган ҳужжатли манбаларни асосан уч гуруҳга б5лиш мумкин: 1) моддий маданият буюмлари, 2) тасвирий санъат асарлари, 3) йозма манбалар.
1) Моддий маданият буюмларига — бизгача са3ланиб келайотган йоки илмий асосда 3айта тикланган бурунги меҳнат 3уроллари, 3урол-яроғлар, зеб-зийнат буюмлари, уй-р5зғор анжомлари, турар жойлар, 35рғонлар, ма3баралар, 3адимги шаҳар харобалари ва бош3алар киради. 53увчилар меҳнат 3уроллари ва бош3аларга 3араб, одамларнинг машғулотларини, ҳашаматли иморатлар ва паст3ам кулбаларга 3араб синфий б5линиш мавжудлигини, диний маросимларга ва кишиларнинг дафн 3илинишидаги расм-русумларга доир топилди3лар асосида 5ша замондаги диний эъти3одларини билиб оладилар.
2) Тасвирий санъат асарларига — моддий во3еликни, одамлар ва уларнинг бир-бирига муносабатини ҳамда уларнинг теварак-атрофидаги нарсаларни — ҳар хил буюмларни, географик муҳитни бевосита тасвирлаб берувчи асарлар, одамларнинг ҳар хил руҳлар, арвоҳлар, жинлар, алвастилар, афсонавий 3аҳрамонлар, девлар ва ҳоказолар ҳа3идаги хайолий тасаввурларини акс эттирувчи асарлар киради.
3) ЙОзма манбалар — 3онунлар, буйру3лар, ҳ5жалик ишларига доир йозувлар, шартномалар, хизмат вазифасига оид йозишмалар, сийосий нут3лар, суд ҳукмлари, йилномалар, хроникалар, мемуарлар, шаҳар ва мамлакатлар тасвирлаб йозилган асарлар, хатлар ва йозувлар киради. 3адимги дунйо тарихида берилган бу ҳужжатли материаллар 53увчиларни эстетик жиҳатдан тарбиялашда муҳим 5рин тутади.
5рта таълим ва 5рта махсус таълим тизимида тарих 53итишнинг ҳар бир янги бос3ичида дарсликлардаги ҳужжатли материалларнинг характери 5згариб, к5лами ортиб ва мураккаблашиб боради. Бу дарсликларда ҳикоя ва тасвирий характердаги ҳужжатлар камайиб, х5жалик ва юридик характердаги ҳужжатларнинг салмоғи к5пайтирилган.
5рта таълим ва 5рта махсус таълим тизимида тарих 53итиш тажрибасида тарихий ҳужжатлар билан ишлашнинг 3уйидаги икки усули, яъни тарихий ҳужжатлардан 53итувчининг байонида фойдаланиш усули билан 53увчиларнинг матн устида ишлаш усули 35лланилади.
53итувчи 5зининг байонини конкретлаштириш ва унинг эмоционаллигини ошириш ма3садида ҳужжатлардан олинган парча, жумла, ифодалардан, йор3ин образлар ва характеристикалардан фойдаланади. Фойдаланилган хужжатларнинг ҳаммасининг ҳам манбаларини айтиш шарт эмас, «солномачилар», «замондошларининг» маълумотларига 3араганда деган умумий иборалар билан чегараланилса кифоя.
VIII — IX синф 53увчиларини к5про3 мемуар ҳарактеридаги ма­териаллар, тарихий во3еаларнинг замондошлари ва 3атнашувчилари берган маълумотлар 3изи3тиради. Фойдаланилган тарихий ҳужжатнинг к5рсатмаси б5лиши керак бу к5рсатма 53итувчи байонининг к5рсатмали ва ифодали б5лишини таъминлайди.
Тарихий ҳужжат 53итувчи байонини, байондаги ҳарактеристика ва чи3арилган хулосаларни тасди3лайди.
53итувчи дарслик йоки хрестоматиядан олинган ҳужжатнинг мазмуни ва 53увчиларнинг таййоргарлигига 3араб уни таҳлил 3илиши, синф 53увчиларига ҳужжат юзасидан саволлар бериши йоки умумлаштирувчи аналитик суҳбат йордамида таҳлил 3илиши мумкин. Тарихий ҳужжатлар устида ишлашда 53увчилар уларни нима учун хизмат 3илишини, танишилайотган ҳужжатлар 3ачон ва кимлар, 3айси таба3а намояндалари томонидан яратилганини, улардан нималарни билиб олиш мумкинлигини, 3андай масалаларни билиб олишда ҳужжатларга мурожаат 3илиш кераклигини англаб, тушуниб олишлари лозим. Агар ҳужжатларда тушуниш 3ийин б5лган терминлар учраб 3олса, улар доскага йозиб тушунтирилади, 53увчилар луғат дафтарчасига йозиб олади.
V — VII синф 53увчиларини ҳам ҳужжатлар билан ишлашга 3изи3тириб бориш керак.
Тарихий ҳужжатлар устида ишлашнинг турли усуллари бор.
1. 53итувчи тарихий ҳужжатни 5зи таҳлил 3илиб бериши мумкин.
2. Тарихий хужжатларни 53итувчининг бевосита раҳбарлигида 53увчилар дарсда таҳлил 3илиши мумкин.
3. 53итувчи 53увчиларга маълум ҳужжатларни уйда муста3ил таҳлил 3илиб келишни топшириши мумкин.
Тушуниш 3ийин б5лган мураккаб тарихий ҳужжатларни 53и­тувчининг 5зи 53ийди, таҳлил 3илиб изоҳлаб беради. 53увчилар матнни кузатиб боришади ва 53итувчининг тушунтиришларини ди33ат билан тинглайдилар. Ю3ори синфларда ҳужжат изоҳ бериб 53илади. 53итувчи ҳужжат юзасидан 53увчиларга саволлар бе­риб, проблемалар 35йса, 53увчиларнинг билиш ва фикрлаш фаолияти активлашади. 5рта таълим таълим тизимида 53итувчи ҳужжатни 5зи таҳлил 3илиб беради, аммо шу билан бирга 53увчиларни ҳужжат­лар билан ишлашга ҳам 5ргатади.
53итувчи ҳужжатлар билан ишлашнинг яна бир усулини, яъни ҳужжатларни 53увчилар билан бирга таҳлил килиш усулини 35ллайди. Ҳар бир матнда ҳам осон ва мураккаб жойлар б5лади. Матндаги мураккаб жойларни 53итувчининг 5зи йоки суҳбат йорда­мида савол - жавоб й5ли билан тушунтиради. Осон жойларини 53увчиларга муста3ил 53иб 5рганишни вазифа 3илиб топшириш мумкин.
53увчиларга уларнинг билим ва малакаларига яраша тушунарли ҳужжатлар танлаб берилган ва ҳужжатлар устида муста3ил ишлашни илгари ҳам маш3 3илиб к5рган б5лсалар 53итувчи вазифа 3илиб берган ҳужжатларни муста3ил 53иб, пухта ту­шуниб олишлари мумкин. Лекин бунда ҳам 53итувчи бу ишга раҳбарлик 3илади, 3ийин жойларини 53итувчи раҳбарлигисиз, осон жойларини 53увчиларнинг 5злари муста3ил 5рганадилар. Х5жа­лик, юридик ва шу каби бош3а 3ийинро3 характердаги ҳужжат­лар 53итувчи раҳбарлигида таҳлил 3илинади.
VIII синфлардан бошлаб баъзи дарслар соатининг бир 3исми йоки бутун дарс ҳужжатлар устида ишлашга бағишланади. 53увчиларнинг дарсда ва уйдаги муста3ил ишларига талаб ортиб боради. Тарихий ҳужжатлар асосида 3ис3ача ахборот ва рефератлар таййорлаш, ҳикоя 3илишга таййорланиш, схематик план ва бош3а графика ишларини бажариш, иншо йозиш ва ҳ. 3. 53увчиларнинг ҳужжатлар устидаги муста3ил ижодий ишлари 3аторига киради. 53увчиларни хужжатларни 5рганишга 3изи3тириш, бунга уларда иштийо3 уйғотиш керак. Бунинг учун уларга хужжатлар маълум даврнинг моддий йодгорлиги ва янги билимларни эгаллашнинг муҳим манбаларидан бири эканлигини алоҳида у3тириш лозим. Ҳужжатни 5рганишда унинг ким томондан, 3ачон, 3айси синф манфаатини к5злаб йоки ну3таи назаридан яратилганини, 5ша ва3тдаги мамлакатнинг ички ва таш3и аҳволини тушунтириб бериш зарур.
53увчилар 3адимги дунйо тарихининг кириш 3исмида йозма манбалар ҳа3ида маълум тушунча ҳосил 3иладилар. Кейинчалик бу тушунчалар ҳар хил йозма йодгорликларни 5рганиб бориш, турли музей ва архивлардаги йозма йодгорликлар билан танишиш жарайонида конкретлашиб, бойиб, кенгайиб боради.
Шундай 3илиб, тарихий ҳужжатлар 53итувчи байонини ани3лаштиради, мазмунини чу3урлаштиради, унга ани3лик киритади, ишонарли ва эмоционал б5лишини таъминлайди, 53увчиларнинг билиш фаолиятини, фикрлашини фаоллаштиради, билимлари пухта ва мустах3ам б5лишига йордам беради, билим олишнинг янги усуллари, илмий тад3и3от шакллари билан таништиради.
Асосий тушунчалар:
Моддий маданият буюмларига — бизгача са3ланиб келайотган йоки илмий асосда 3айта тикланган бурунги меҳнат 3уроллари, 3урол-яроғлар, зеб-зийнат буюмлари, уй-р5зғор анжомлари, турар жойлар, 35рғонлар, ма3баралар, 3адимги шаҳар харобалари ва бош3алар киради.
Тасвирий санъат асарларига — моддий во3еликни, одамлар ва уларнинг бир-бирига муносабатини ҳамда уларнинг теварак-атрофидаги нарсаларни — ҳар хил буюмларни, географик муҳитни бевосита тасвирлаб берувчи асарлар, одамларнинг ҳар хил руҳлар, арвоҳлар, жинлар, алвастилар, афсонавий 3аҳрамонлар, девлар ва ҳоказолар ҳа3идаги хайолий тасаввурларини акс эттирувчи асарлар киради К5никма - 5рганиш натижасида 35лга киритилган, беихтийор, автоматик тарзда бажариладиган ҳаракат, к5никмалар бирор ҳаракатни назоратсиз, автоматик тарзда бажариш 3обилиятларидир.
ЙОзма манбалар — 3онунлар, буйру3лар, ҳ5жалик ишларига доир йозувлар, шартномалар, хизмат вазифасига оид йозишмалар, сийосий нут3лар, суд ҳукмлари, йилномалар, хроникалар, мемуарлар, шаҳар ва мамлакатлар тасвирлаб йозилган асарлар, хатлар ва йозувлар киради