11 sinf «O’zbekiston tarixi»

17-§. SOXTA DEMOKRATLARNING EKSTREMISTIK FAOLIYATI VA ULARNING FOSH BO‘LIShI

«Erk» demokratik partiyasi vakillari va ularning homiylari mamlakatda vujudga kelgan qiyinchiliklarni ro‘kach qilib, har qanday yo‘l bilan hokimiyat tepasiga chiqib olish uchun ochiqdan-ochiq kurash boshladilar. Ular ko‘cha-ko‘ylarda mitinglar uyushtirib, ommaviy noroziliklarni keltirib chiqarishga harakat qildilar. Xalq saylagan deputatlarga ishonchsizlik bildirib, ularning iste’foga chiqishlarini talab qilishdi.

«Erk» demokratik partiyasining dasturi 1990-yilda qabul qilingan edi va asosan parchalanayotgan sobiq saltanat davrida partiya oldida turgan vazifalarni o‘zida ifoda etgan edi. Mazkur dasturda O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng amalga oshirilishi lozim bo‘lgan vazifalar, «Erk» partiyasining mamlakatdagi boshqa siyosiy partiyalar va harakatlarga munosabati nazariy-ilmiy jihatdan ishlab chiqilmaganligi sababli partiya boshi berk ko‘chaga kirib qolgan edi.
Natijada «Erk» partiyasi raisi Muhammad Solih yakka boshchilikdan iborat diktatorlik yo‘lini egalladi. U esa birin-ketin jiddiy tashkiliy-taktikaviy va strategiyaviy xatoliklarga yo‘l qo‘ya boshladi. Ayniqsa, bu jarayon 1991-yil 29-dekabrda o‘tkazilgan Prezidentlik saylovlarida Muhammad Solih mag‘lubiyatga uchragach kuchli tus oldi. U hech kim bilan hisoblashmay O‘zbekiston xalq deputati mandatini tashlab Oliy Kengash sessiyasi zalidan chiqib ketdi, qonuniy yo‘l bilan saylangan Respublika Prezidentiga qarshi ochiqdan-ochiq kurash yo‘liga o‘tdi. 1993-yilda Muhammad Solih chet elga qochib ketdi. «Erk» partiyasida chuqur ichki partiyaviy bo‘hron vujudga keldi. Partiya Markaziy Kengashi a’zolarining bir qismi Muhammad Solih tutgan yo‘lga qarshi chiqdilar. U O‘zbekistondagi Konstitutsiyaviy ijtimoiy-siyosiy tuzumni noqonuniy jihod yo‘li bilan ag‘darib tashlash va islom davlatini tuzishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan «vahhobiylar», «Islom uyg‘onishi hizbi» kabi o‘ta qo‘poruvchi va terroristik harakat rahbarlari bilan aloqa bog‘lab, 1993—1999-yillar davomida qator jinoiy ishlarga qo‘l urdi. 2000-yil 30-oktabrdan 17-noyabrga qadar Toshkentda o‘z ishini olib borgan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati asosiy va bosh maqsadi davlat hokimiyatini egallab olishga qaratilgan jinoiy guruhning 12 rahbari ustidan sud muhokamasini olib bordi. Ular qatorida Muhammad Solih (Saloy Madaminov) ham sirtdan sud qilindi. Mamlakat Oliy sud hay’ati qarori bilan u mol-u mulki musodara qilinib, 15 yil 6 oy muddatga ozodlikdan mahrum qilindi.

1991-yilning oxirlari O‘zbekiston mustaqilligining eng tahlikali, iztiroblar va og‘ir kechinmalar jo‘sh urgan davri edi. Xalq Moskvada sobiq Ittifoqni saqlab qolish ilinjida yurgan siyosiy arboblarning jazavalari tutgan, asabiy kayfiyat hukmronlik qilayotgan, umidlari kelajakdan katta bo‘lgan bir paytlar edi.

Mustaqillik e’lon qilingach, orqada pisib o‘tirib, zimdan ishlayotganlar asta-sekin bosh ko‘tardilar. Endi o‘zlarini istiqlol qahramoni, mustaqillik jarchisi, mamlakatni boshqarishda «nodir iste’dod» ekanliklarini ko‘rsata boshladilar. Butun mas’uliyatni zimmasiga olib, hayoti va oilasini xavf ostida qoldirib, mustaqillikni e’lon qilganlarga ochiqdan-ochiq qarshi chiqdilar.

Bu borada 1991-yil 18—21-noyabr kunlari bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining o‘n ikkinchi chaqiriq sakkizinchi sessiyasi O‘zbekiston tarixida alohida voqea sifatida muhrlandi. Ayni ana shu sessiyada bir guruh soxta demokratlar ochiqdan-ochiq bosh ko‘tardilar. Turli tomondan so‘z olib, sessiya kun tartibini buzish, unga qo‘shimchalar kiritish bahonasida turli, bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan muammolarni ko‘tarib chiqishga intildilar. Mamlakatda olib borilayotgan izchil siyosatga zid, bo‘htondan iborat fikrlar bildira boshladilar. «Tashabbus» guruhi nomi bilan so‘zga chiqqan bir guruh deputatlar «O‘zbekistonda mitinglar va namoyishlar o‘tkazilishini taqiqlash to‘g‘risida»gi qarorni bekor qilish, respublika ma’muriy organlari, shuningdek Konstitutsiyaviy Nazorat Qo‘mitasiga ultimatum qo‘yish talabi bilan chiqisha boshladilar.

1991-yil 18—21-noyabr kunlari bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining sakkizinchi sessiyasi jangovarlik, shafqatsiz kurash va hujumkorlik ruhida o‘tdi. Unda Prezident Islom Karimovning qat’iy iroda kuchi, har qanday tanqidiy fikr va qo‘poruvchilik harakatlariga og‘ir-vazminlik, siyosiy hushyorlik hamda asosli mulohazalari bilan munosabat bildirganligi natijasida soxta «demokratik kuchlar» o‘z maqsadiga yeta olmadilar.

«Vek» (Rossiya) gazetasining 1995-yil 21—27-iyul sonida shunday deyiladi: «SSSR parchalanib ketganidan so‘ng eng dahshatli voqea O‘zbekistonda yuz berishi lozim edi. Lekin, bunday bo‘lmadi. Karimov birorta ham xatoga yo‘l qo‘ymadi. Karimovning mitinglarni taqiqlab qo‘yishi qirg‘izlar, tojiklar bilan o‘zaro munosabatlardagi murakkab vazifalarni hal etish kabi juda to‘g‘ri ish edi».

18-§. OMMAVIY AXBOROT VOSITALARI ROLINING ORTIB BORIShI

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasidan:

67-modda. Ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ishlaydi. Ular axborotning to‘g‘riligi uchun belgilangan tartibda javobgardirlar.

Senzuraga yo‘l qo‘yilmaydi.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 1996-yil 30-avgustda bo‘lib o‘tgan oltinchi sessiyasida «Noshirlik faoliyati to‘g‘risida»gi hamda «Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida»gi qonunlarni qabul qildi. Shuningdek, 1997-yilda «Jurnalistlik faoliyatni himoya qilish to‘g‘risida»gi, «Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida»gi, «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida»gi (yangi tahrirda) qonunlarning qabul qilinishi (12-ilova), «Jurnalistlarni qayta tayyorlash markazi»ning tashkil etilishi mamlakatimizda so‘z va fikr erkinligini kafolatlashga xizmat qiladi.

1999—2000-o‘quv yilida O‘zbekiston jahon tillari universitetida Xalqaro jurnalistika fakultetining tashkil etilishi esa o‘zbek jurnalistikasi tarixida muhim voqea bo‘ldi.

Matbuot milliy istiqlol uchun jamiyatni demokratlashtirish va kelajagi buyuk O‘zbekistonni taraqqiy ettirishning o‘tkir quroli ekanligi isbot talab qilmaydigan haqiqatdir. 2004-yil 1-yanvargacha bo‘lgan statistik ma’lumotlarga qaraganda O‘zbekistonda 12 tilda jami 866 ta ommaviy axborot vositalari faoliyat ko‘rsatgan. Shundan 611 ta gazeta, 165 ta jurnal, 43 ta xususiy televideniye, 29 ta kabelli televideniye, 4 ta axborot agentligi va 12 ta xususiy, 1 ta davlat FM radiokanali, 1 ta teleradiokompaniya mamlakat ijtimoiy siyosiy faoliyatida qatnashmoqda.

«To‘rtinchi hokimiyat» hisoblangan ommaviy axborot vositalari mustaqillik sharoitidan turli xil fikrlar, rang-barang qarashlar va yondashuvlarga tobora keng yo‘l ochib bermoqda. Hayotda yuz berayotgan yangilanish va o‘zgarishlarga odamlarning ongli munosabatini uyg‘otmoqda, tobora xolislik, adolat va haqqoniyat tamoyillari asosida voqea va hodisalarga o‘z munosabatini bildirmoqda. Milliy istiqlol hur fikrlilikni barqaror etishning yangidan-yangi imkoniyatlarini yaratdi. Jumladan, vaqtli matbuot turlari va sonlari ko‘paydi. Demokratik erkinlik sharoitida bir nechta mustaqil siyosiy partiyalar, harakatlar, jamoat birlashmalarining nashrlari tashkil qilindi. Xususan, O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasining «O‘zbekiston ovozi», «Golos Uzbekistana», «Adolat» sotsial-demokratik partiyasining «Adolat», «Milliy tiklanish» partiyasining «Milliy tiklanish», Fidokorlar milliy-demokratik partiyasining «Fidokor», Liberal-demokratik partiyasining «XXI asr», «Xalq birligi» harakatining «Birlik» gazetalari nashr qilinmoqda. Qator vazirliklar, davlat qo‘mitalari, uyushma va konsernlar o‘z sohalariga doir nashrlar tashkil etishdi. Bunday gazeta va jurnallarning chiqishi ma’lum tarmoq muammolarini, o‘ziga xos murakkabliklarni o‘z vaqtida o‘rganishga yordam beradi.

Prezidentimiz ommaviy axborot vositalarining rolini alohida ta’kidlab, «Erkin va mustaqil ommaviy axborot vositalari har tomonlama rivoj topishi lozim. Ular haqli ravishda hokimiyatning to‘rtinchi tarmog‘i bo‘lishi darkor», — degan edi.

Ommaviy axborot vositalari hayotimizga kun sayin chuqurroq kirib borayotganini hozir hech kim inkor etolmaydi. Bu jarayonni tabiiy hol, deb qabul qilmoqdamiz.

1996-yilning may oyida Amerika Qo‘shma Shtatlarida joylashgan jahondagi yirik kompyuter tizimi — «Internet» bilan aloqa o‘rnatildi va undan eng muhim yangiliklarni qabul qilib olish yo‘lga qo‘yildi.
«Internet»ning 50 million abonenti bo‘lib, jahondagi eng yirik axborot markazlari unga a’zo bo‘lishgan. U butun dunyo bo‘yicha turli sohalardagi yangiliklarni qabul qilib oladi hamda ana shu yangiliklarni o‘z abonentlariga tez va aniq yetkazib beradi.

O‘z navbatida mamlakatimiz haqidagi muhim xabarlar ham bu yerda faoliyat ko‘rsatayotgan xorijiy axborot agentliklari vakillari va muxbirlari tomonidan o‘sha mamlakatlar axborot vositalari uchun yetkazib berilmoqda. Axborot almashinuvi, dunyo voqealaridan xabardorlik, dunyo sahnasiga chiqish imkoniyati tug‘ildi.

«Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida», «Jurnalistik faoliyatni himoya qilish to‘g‘risida» singari qonun loyihalari ishlab chiqildi, xalq muhokamasiga qo‘yildi va 1997-yil 24-aprelda Oliy Majlis ikkinchi chaqiriq sakkizinchi sessiyasida qabul qilindi.
respublikada iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy islohotlarning amalga oshirishdagi ta’sirini kuchaytirish maqsadida 1996-yil 7-mayda «O‘zbekistonning ijtimoiy taraqqiyotida televideniye va radioning rolini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» Farmon qabul qilindi. Unda O‘zbekiston Davlat televideniye va radioeshittirish Qo‘mitasi O‘zteleradiokompaniyaga aylantirildi.
1996-yilning may oyida «O‘zbekiston ommaviy axborot vositalarini demokratlashtirish va qo‘llab-quvvatlash ijtimoiy-siyosiy jamg‘armasi» tashkil qilindi.

1996-yil 19-dekabr kuni Prezident Devonida I.Karimov tomonidan «O‘zbekiston ommaviy axborot vositalarini demokratlashtirish va qo‘llab-quvvatlash ijtimoiy-siyosiy jamg‘armasi» vakillari qabul qilindi. Unda mamlakat rahbari bugungi kunda O‘zbekiston matbuoti oldida turgan eng dolzarb vazifalar haqida to‘xtalar ekan, mamlakatimiz istiqloli va ravnaqi, milliy tafakkurni shakllantirish xalqimiz g‘ururi va iymon-e’tiqodining qay darajada mustahkamligiga har jihatdan bog‘liq ekanini alohida ta’kidladi. Jumladan: «Inson ozod va hur tug‘iladi va shunday yashashi lozim,— dedi Islom Karimov. — Buning uchun esa u ana shu oliy ne’matni asray va ardoqlay bilishi kerak. Xalqimiz ruhan to‘la qayta uyg‘ongan taqdirdagina bu qadriyatlar hayotimizdan mustahkam o‘rin oladi».

Ushbu uchrashuv chog‘ida jamg‘arma faoliyatini yanada jonlantirish, uning «Hurriyat» nomli yangi gazetasini nashr etish, Milliy matbuot markazi faoliyatini yo‘lga qo‘yish bilan bog‘liq masalalar ham ko‘rilib chiqildi.

Xullas, mustaqillik yillarida mamlakat Prezidenti va hukumati tomonidan qabul qilingan qator farmonlar, qarorlar va farmoyishlar, Oliy Majlis qabul qilgan qonunlar ommaviy axborot vositalarining «to‘rtinchi hokimiyat» darajasida faoliyat ko‘rsatishiga imkon yaratmoqda. Jurnalistning erkin ijod qilishi va mamlakat ravnaqi yo‘lida bel bog‘lab xizmat qilishi uchun barcha shart-sharoitlar yaratilishini kafolatlab bermoqda.

5 - b о b

IJTIMOIY-SIYOSIY BARQARORLIKNING TA’MINLANIShI

19-§. AHOLINI KUChLI IJTIMOIY HIMOYALASh — DAVLAT SIYoSATINING BOSh YO‘NALIShI

Mamlakatimizda aholini ijtimoiy himoyalashda quyidagi manbalardan foydalanilmoqda:

Davlat byudjeti.

Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasi.

Korxona va jamoat tashkilotlari ajratayotgan mablag‘lar.

«Navro‘z», «Mahalla», «Sog‘lom avlod uchun», «Salomatlik va mehr-shafqat» kabi xayriya jamg‘armalari va boshqalar.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasidan:

45-modda. Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg‘iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir.

Kam ta’minlangan oilalarga davlat tomonidan ko‘rsatilayotgan ijtimoiy ta’minotni amalga oshirish ishi bilan shug‘ullanadigan davlat muassasalari, idora va korxonalarning yaxlit tizimi yaratildi. Bular — Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ijtimoiy ta’minot vazirligi, 12 viloyat, Toshkent shahar, 233 ta tuman va shaharlardagi Ijtimoiy ta’minot bo‘limlaridir. Bulardan tashqari, mamlakatimizda 34 ta qariyalar va nogironlar internat uylari, urush va mehnat faxriylari respublika pansionati, «Oltiariq» va «Tavoqsoy» pansionatlari va boshqa o‘nlab muassasalar aholiga ijtimoiy yordam tadbirlarini amalga oshirmoqdalar.

Mamlakatimiz bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o‘tishi bilan O‘zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida»gi Qonuniga asosan aholini nafaqaga chiqarishning yagona tartibi joriy etildi. Umumiy tartibda 60 yoshga kirgan va 25 yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan erkaklar nafaqaga chiqariladi. Ayollar uchun esa bu o‘lchov 1999-yil mart oyidan 54 yosh va 20 yillik mehnat staji qilib belgilandi. Bundan tashqari, nogironlik pensiyasi va boquvchisini yo‘qotgan oila a’zolariga beriladigan pensiyalar ham mavjud. Mazkur pensiyalarni joriy etish va to‘lash bilan bog‘liq tartib qoidalar 1992-yil 4-fevralda e’lon qilingan O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekistonda nogironlarni ijtimoiy himoyalash to‘g‘risida»gi Qonunida asoslab berildi.

1998-yilgi ma’lumotlarga qaraganda respublikada 27 mingdan ko‘proq yolg‘iz qariya bo‘lgan. Ularga ijtimoiy xizmat ko‘rsatadigan xodimlar biriktirib qo‘yilgan, ijtimoiy-maishiy va tibbiy xizmat ko‘rsatilmoqda.

Masalan, 2001—2003-yillarda shu toifadagi 25 ming kishi dam olish uylarida va sanatoriyalarda davolanib qaytdilar.

1994-yildan boshlab O‘zbekistonning aholini ijtimoiy himoyalash tizimi tubdan o‘zgartirildi. Ijtimoiy ko‘mak berishning mutlaqo yangi tizimi shakllantirildi. Bu tizimning mohiyati shundan iboratki, mamlakatimizning kelajagi hisoblanmish bolalar va kam daromadli oilalar bu yordamdan bahramand bo‘luvchi asosiy kishilar bo‘lib qoldi. Endi hamma nafaqalar va moddiy yordam faqat oila orqali yetkazib beriladigan bo‘ldi. Oila asosiy mavqega ega bo‘ldi. Bunday yondashuv umuminsoniy qadriyatlarga, milliy an’analarga va ruhiyatga mos keladi.

1994-yil 24-avgustda Prezidentning «Kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirishga oid tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoniga ko‘ra 1994-yilning oktabridan davlat kam daromadli oilalarga faol yordam bera boshladi.

1996-yil 10-dekabrda bolali oilalarga ijtimoiy yordam berilishini kuchaytirish, aholini ijtimoiy himoya qilish borasidagi chora-tadbirlarni ro‘yobga chiqarishda fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlarining roli va mas’uliyatini oshirish maqsadida «Bolali oilalarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni yanada kuchaytirish to‘g‘risida» Farmon chiqarildi. Unda 1997-yil 1-yanvardan boshlab fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish yig‘inlari orqali yordamga muhtoj, bolali oilalarga bolalarning soniga qarab eng oz ish haqining 50 foizidan boshlab 175 foizigacha nafaqalar beriladigan bo‘ldi.

Aholining kam ta’minlangan qatlamlarini davlat tomonidan moddiy ta’minlash doimiy ravishda takomillashtirib borilmoqda.

1997-yil sentabr oyidan boshlab, har yili 1-sinf o‘quvchilariga bepul o‘quv anjomlari, darsliklarni berish joriy etildi. Kam ta’minlangan oilalarning boshlang‘ich sinflarda o‘qiydigan bolalariga bepul qishki issiq kiyimlar berish yo‘lga qo‘yildi.

1992—1994-yillarda un mahsulotlari, go‘sht va go‘sht mahsulotlari, sut, qand-shakar, o‘simlik moyi, kir sovun, bolalarga kerakli ayrim mollar, kommunal va transport xizmatlari uchun davlat dotatsiyalari qisman saqlab turildi. Bu aholiga ijtimoiy jihatdan katta yordam bo‘ldi. Daromad darajasi turlicha bo‘lgan oilalar bulardan bir qadar foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Dastlab murakkab bir paytda iste’mol mollarini sotib olish uchun bir marta, so‘ngra esa ko‘p marta ishlatiladigan kuponlarni muomalaga kiritish, kundalik zarur tovarlarning cheklangan turlarini me’yorlangan tarzda sotishni tashkil etish ko‘zda tutilgan edi. Bu tizim o‘zini to‘la oqladi. U bozorni pishiq-puxta himoya qilibgina qolmay, savdo tarmog‘iga barcha zarur oziq-ovqat mahsulotlarini va kundalik xarid mollarini muntazam ravishda chiqarib turishni ta’minlash, ularni iste’mol qilish hajmlarini kamaytirmaslik imkonini berdi.

Xullas, mamlakatimizda mustaqillik yillarida iqtisodiy islohotlarni o‘tkazishdan ko‘zda tutilgan bosh maqsad xalq farovonligini oshirishga qaratilgan chora tadbirlar 1996-yildan e’tiboran o‘zining ijobiy natijalarini bera boshladi. Respublikamizda iste‘mol mahsulotlari ishlab chiqarish muttasil ko‘payib borishi bilan birga aholining pul daromadlari ham aniq va ayni paytda uning xarid qilish quvvati ham o‘sib bordi. Buni quyida keltirilgan aniq raqamlardan yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Mamlakatimizda yalpi ichki mahsulot 1997-yilda 1,6 foizga, 1998-yilda 5,2 foizga, 1999-yilda 4,4 foizga va 2000-yilda 1,4 foiz atrofida ko‘paydi.

O‘zbekiston Respublikasi taraqqiyot yo‘lidan borib, yangidan-yangi ijtimoiy iqtisodiy yutuqlarga erishmoqda. Istiqlol yillarida xalq iste’mol mollari ishlab chiqarishni 56,6 foiz ko‘paytirishga erishildi.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasidan:

40-modda. Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega.

O‘zbekistonda Prezidentning 1993-yil 4-mart Farmoni bilan ta’sis etilgan O‘zbekistonning birinchi ordeni — «Sog‘lom avlod uchun» ordeni bo‘ldi. Bular davlatimizning inson salomatligi to‘g‘risida qanchalik g‘amxo‘rlik qilayotganligidan dalolat beradi.

Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasining «OITS bilan kasallanishning oldini olish to‘g‘risida»gi (1991-yil), «Davlat sanitariya nazorati to‘g‘risida»gi (1992-yil), «Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida»gi (1996-yil), «Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to‘g‘risida»gi (1997-yil), «Odamning immunitet tanqisligi virusi to‘g‘risida»gi (1999-yil) qonunlari qabul qilindi.

Bulardan tashqari, O‘zbekiston hukumati inson salomatligi to‘g‘risida qayg‘urib, bir qator qarorlar ham qabul qildi. Vazirlar Mahkamasining «Sog‘lom avlod uchun» jurnalini tashkil etish to‘g‘risida»gi (1995-yil), «Yosh avlodni sog‘lomlashtirish muammolarini kompleks hal etish to‘g‘risida»gi, «O‘zbekiston Respublikasining tibbiy va farmatsevtika sanoatini rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash chora tadbirlari to‘g‘risida»gi (1996-yil), «O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash tizimida boshqarishni takomillashtirish to‘g‘risida»gi (1999-yil) qarorlari bunga yorqin misol bo‘la oladi.

1991-yilga kelib O‘zbekistonda kasalxona muassasalarining soni 1370 taga, vrachlar soni 71,1 mingga yetgan edi. Sho‘rolar tuzumi davrida sog‘liqni saqlash tizimi kengaygan bo‘lsa-da, lekin yerga turli xil kuchli kimyoviy dorilar solinishi, paxta yakkahokimligi va boshqa oqibatlar natijasida aholi orasida turli kasalliklar ko‘payib ketgan edi. Sog‘liqni saqlash ehtiyojlari uchun 1994-yili milliy daromadning 4,1% miqdorida mablag‘ ajratilgan bo‘lsa, 2000-yilga kelib 7,5% ni tashkil etdi.

1998-yil 10-noyabrda Prezident Farmoni bilan «2006-yilgacha sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish Davlat dasturi» qabul qilindi.
Sog‘liqni saqlash tizimidagi islohotlar mazkur Davlat dasturi asosida amalga oshirilmoqda. 2002-yilgi ma’lumotlarga qaraganda respublikada 3471 ta ambulatoriya-poliklinika, 1057 ta shifoxona aholiga tibbiy xizmat ko‘rsatmoqda. Bundan tashqari, ko‘plab ixtisoslashgan shifoxonalar, maxsus dispanserlar, shahar shifoxonalari, tuman markaziy shifoxonalari, qishloq uchastka shifoxonalari, qishloq vrachlik va feldsherlik akusherlik punktlari ham ishlab turibdi.

O‘zbekiston o‘z milliy mustaqilligini qo‘lga kiritgach, xalq salomatligi yo‘lida xorijiy mamlakatlar bilan keng ko‘lamli o‘zaro hamkorlik aloqalarni yo‘lga qo‘yish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu sohada, ayniqsa, AQSH, Shvetsariya, Vengriya, Rossiya, Boltiqbo‘yi mamlakatlari, Yaponiya, Xitoy va boshqa davlatlar bilan yaxshi munosabatlar o‘rnatilgan. Jumladan, 1993-yil iyun oyida Namanganda 120 o‘rinli Kardiologiya markazi qurilib ishga tushirildi. Barcha qulayliklarga ega bo‘lgan mazkur markazga Boltiqbo‘yi, Shvetsiya, Vengriya, Yaponiya singari xorijiy mamlakatlardan eng zamonaviy tibbiyot apparatlari olib kelib o‘rnatildi. Markaz ochilgandan keyin o‘tgan davr mobaynida bu yerda 10 mingdan ortiq bemor o‘z salomatligini tikladi.

1995-yil avgust oyida Namanganda qurilib ishga tushirilgan 120 o‘rinli «Oromgoh» mavzesidagi dispanserga Boltiqbo‘yi davlatlaridan olib kelib o‘rnatilgan nur bilan davolovchi AGAT-R-1, Yaponiyadan oshqozon-ichak, o‘sma kasalliklarini aniqlovchi gastrofibraskop, Sankt-Peterburgdan Lazer-Yava-3 apparatlari olib kelib jihozlandi. Ushbu shifoxona xizmati tufayli viloyatda o‘sma kasalliklarini barvaqt aniqlash ikki barobarga, xastalikning oldini olish esa 20—25 foizga o‘sdi.

1991-yilda «Sog‘lom avlod uchun» jamg‘armasi bilan «Amerilares» tashkiloti o‘rtasida uzoq muddatli hamkorlik to‘g‘risida bitim imzolangan edi. «Umid» deb nomlangan birinchi tadbirda O‘zbekistonga AQSHning beshta xalqaro xayriya tashkiloti vakillari, xususan, tibbiyot mutaxassislari tashrif buyurib katta miqdordagi muruvvat yordamini olib kelgan edilar. 2000-yil — «Sog‘lom avlod yili»da o‘zaro hamkorlik yanada faollashdi. O‘zbekistonga 4,3 million AQSH dollari miqdorida tibbiy dori-darmonlar keltirildi. Jumladan, «Insulin» preparati, sanitariya va gigiena buyumlari yuklangan yettita samolyot bunga yorqin dalil bo‘la oladi. 2001-yil — «Onalar va bolalar yili»da 3,5 million AQSH dollari miqdoridagi 31 tonnalik dori-darmonlar, tibbiy jihozlar, sanitariya va gigiyena buyumlari «Amerilares» tashkiloti tomonidan O‘zbekistonga yordam tariqasida jo‘natildi. Hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan kundan boshlab «Sog‘lom avlod uchun» jamg‘armasi «Amerilares» tashkilotidan jami 12 million dollardan ortiq qiymatga ega bo‘lgan muruvvat yordami oldi.

20-§. MILLATLARARO TOTUVLIKNI Ta’MINLASh ChORALARINING AMALGA OShIRILIShI

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasidan:

8-modda. O‘zbekiston xalqini, millatidan qat’iy nazar, O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi.
Ma’lumki, 1989-yil oktabrda Oliy Kengash sessiyasida o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan edi. 1995-yil 21-dekabrda Oliy Majlisning birinchi chaqiriq to‘rtinchi sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasining Davlat tili haqida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida Qonun qabul qilindi.
«O‘zbekiston Respublikasining Davlat tili haqida»gi Qonundan:

4-modda. O‘zbekiston Respublikasida davlat tilini o‘rganish uchun barcha fuqarolarga shart-sharoit hamda uning hududida yashovchi millatlar va elatlarning tillariga izzat-hurmat bilan munosabatda bo‘lish ta’kidlanadi, bu tillarni rivojlantirish uchun shart-sharoit yaratiladi.

1989-yilda Madaniyat ishlari vazirligi qoshida mamlakat millatlariaro Madaniyat Markazi tashkil etildi. Uning tarkibida 12 ta, jumladan qozoq, koreys, arman, ozarbayjon, tojik kabi madaniyat markazlari faoliyat ko‘rsata boshladi.

1992-yil yanvar oyida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarori bilan O‘zbekiston Respublikasi Baynalmilal madaniyat Markazi tashkil qilindi. Milliy-madaniy markazlar faoliyatini muvofiqlashtirish va ularga ko‘maklashish uning asosiy vazifasi qilib belgilandi.

O‘zbekistonda qardosh xalqlar ijodkorlari bilan uchrashuvlar, ular ijodiga bag‘ishlangan kechalar o‘tkazish odat tusiga kirdi. Keyingi yillarda O‘zbekiston kunlarining Qozog‘istonda, Qozog‘iston kunlarining O‘zbekistonda o‘tkazilishi qozoq va o‘zbek xalqi o‘rtasidagi qardoshlarcha aloqaning yanada ravnaq topishiga katta hissa qo‘shdi. Rus madaniyat Markazi Rossiyaning O‘zbekistondagi elchixonasi bilan hamkorlikda S.Yesenin tug‘ilgan kunining 100 yilligini, Qozoq madaniyat Markazi Qozog‘istonning O‘zbekistondagi elchixonasi bilan birgalikda buyuk qozoq shoiri Abay tavalludining 150 yilligini, milliy istiqlol uchun tolmas kurashchilar Turor Risqulov, Sultonbek Xojanovlarning 100 yilligini, Qirg‘iz madaniyat Markazi Qirg‘izistonning O‘zbekistondagi elchixonasi bilan birgalikda «Manas» eposining 1000 yilligini keng nishonladilar.

O‘zbekiston Respublikasi Mamlakat Baynalmilal madaniyat Markazi 1995-yil 10—11-mart kunlari Toshkent shahar hokimiyati hamda «Ma’naviyat va ma’rifat» Markazi bilan hamkorlikda «Mustaqil O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar madaniyati» mavzuida ilmiy-amaliy konferensiya o‘tkazdi.

Ushbu konferensiya tavsiflari keyingi yillarda millatlararo totuvlikni rivojlantirishga doir ishlarni yanada takomillashtirishga, uni yangidan yangi tajribalar va ilmiy-nazariy xulosalar bilan boyitishga yordam berdi.

O‘zbekiston «Xalq birligi» harakati va Baynalmilal madaniyat Markazi 1996-yilda «O‘zbekiston millatlararo hamjihatlik yo‘lida» nomli kitobni nashr etdi. Unda milliy va millatlararo munosabatlarning jamiyatni tubdan isloh qilish sharoitida tutgan o‘rni va roli, milliy madaniyatlar ravnaqi va mustaqillik imkoniyatlari haqida fikr yuritiladi.

Shunday qilib, O‘zbekistonda mamlakatlararo totuvlikni ta’minlashga qaratilgan keng miqyosli tadbirlar bugungi kunda respublikada hukm surayotgan ijtimoiy va siyosiy barqarorlikning muhim omili bo‘lmoqda.