11-Tema. Jay hám imaratlar qurılısında energiya hám resurs puxtalıq. Reje

XXI ásir arxitekturası hám qurılısı ushın eń tiykarǵı ideya - insan
iskerliginde tábiyaat passiv ortalıq emesligin túsiniw bolıp tabıladı. Bunıń
nátiyjesinde qurılıs ushın eń joqarı qolaylı kórsetkishlerge iye jańa tábiyiy
átirap -ortalıq jaratılıwı múmkin hám tap sol waqıtta jay hám imaratlardıń
ıqlımlıq sisteması ushın energetikalıq derek boladı.
11. 3. Jay hám imaratlarda samallatıw sistemasın basqarıw
Jay hám imaratlardıń ishki atmosferasın basqarıw arxitektura
teması bolıp mıń jıl dawam etken39. Emendiń áyyemgi hám Frantsiyanıń
Marsel qalasındaǵı Le Korbyuz'e (Le Corbusier) boyınsha birlesken ataqlı
ımaratlarında samallatıw sisteması doimi joybar maqsetiniń aldınǵa
jılısıwı bolǵan (35-súwret). Ímaratlarda jasalma ıqlım payda etiwdiń
zamanagóy sisteması ápiwayı texnikalıq tárepten samallatıw sisteması
modernizaciyalandi. Sovitish texnologiyası qizdırıw texnologiyasına
qaraǵanda talay kóp energiyanı talap etedi. Júz jıl aldın ımaratlarda hawa
temperaturasın hám ızǵarlıǵın saqlaw texnologiyası tarqalmaǵan edi,
emlewxanalarda jazǵı dáwirde tómengi hawanı sovitish hám qısqı dáwirde joqarı
hawanı qizdırıw ápiwayı jer astı jolınan paydalanılǵan halda ámelge
asırılǵan. Bul jolda hawa tezligi shama menen 3 m/s shegaralanǵanda,
trubanıń 50 m uzınlıǵı shama menen 3-5
0 C den sovitish tezligin
támiyinlegen. Usınıń menen birge, truba boyınsha jetkiziletuǵın sovitish hám
hawanı keptiriw wazıypaları avtomatikalıq tárzde júz boladı. Jol diywalları
maydanınıń temperaturası sovitadigan hám isitadigan qábiletke tásir kórsetedi.

35-súwret. Emendiń áyyemgi ataqlı ımaratları
Bul samallatıw sistemasınıń dizayni hawanıń ıǵallanıwın
ózgertiw hám tereńligin júdá joqarı sapalı tábiyiy hawanı qosılıwı
járdemi menen jumısshı maydandıń sapasın jaqsılawǵa jóneltirilgen (36 - hám
37-súwretler). Konstruktsiya hawa háreketin mexanik túrde májbúr
etpesten hám tek ǵana zárúrli mexanikası, yaǵnıy nasosları shiftga suwdı
aylandırıw ushın isleydi. Hawa birinshi jol arqalı temperaturanıń (quyash
energiyasınıń isletiliwin jaratılıwı ) parqı menen sıpab alınadı hám
maydanǵa eki sırtqı fasadlar arasından tartıladı.
Bul hawa maydan daǵı temperaturanı yumshatadi hám ápiwayı jaǵdayda áynekti
ashıw arqalı bınaǵa isletiliwi múmkin. Bunday konstruktsiya hawa aǵımın
ǵárezsiz túrde basqaratuǵın birpara paydalanıwshılardıń
ǵárezsizligin asıradı. Sistema jetkiliklishe isenimli hám kóplegen ayriqsha
qararlardı ilgeri súrgende de nátiyjeli isleydi. Bul bolsa qatań
sáykeslespeytuǵın hám qatıp qalǵan kóplegen “zamanagóy” ımaratlarǵa qaraǵanda
187
Qurılıs ekologiyası, Z. M. Allanıń sıpatlarınıń biriov
júdá jaǵımlı atmosferanı támiyinleydi, birpara injinerler hám arxitektorlar
jeke itibarın áyneklerdi mudami jabıw kerekligiga qaratıwǵan.