12- mavzu. Yo`L QURILISH KORXONASINING ISHLAB CHIQARISH VA RESURS SALOHIYATI HAMDA UNDAN OQILONA FOYDALANISH Yo`llari reja

10.2. Asosiy fondlar - qurilishning ishlab chiqarish va resurs asosi sifatida. Asosiy 
fondlarning qurilish tashkilotlari ishlab chiqarish quvvatiga bog`liqligi 
Asosiy fondlar - ham moddiy ishlab chiqarish sohasida (asosiy ishlab chiqarish fondlari), ham 
noishlab chiqarish sohasida (noishlab chiqarish asosiy fondlari) band bo`lgan material-moddiy 
qiymatlar majmuasidir. Qurilish xalq xo`jaligi tarmoqlari uchun turli korxonalar, bino va 
inshootlarni qurish davomida mamlakat uchun asosiy fondlarni bunyod etishda ishtirok etadi, 
biroq u o`z navbatida ulardan mehnat va ishlab chiqarish qurollari sifatida foydalanadi. SHuning 
uchun qurilish mahsuloti sifatida va zaruriy ishlab chiqarish qurollari sifatidagi asosiy fondlarni 
bir-biridan ajratish lozim. 
Asosiy ishlab chiqarish fondlariga quyidagilar kiradi: 
ishlab chiqarish bino va inshootlari; 
ishchi mashina va asbob-uskunalari; 
mashina va asbob-uskunalar; 
transport vositalari; 

---

asbob-uskunalar va ishlab chiqarish jihozlari. 
Noishlab chiqarish asosiy fondlarga quyidagilar kiradi: 
uy-joylar; 
kommunal xo`jalik ob’ektlari; 
madaniy-maishiy ob’ektlar; 
sog`liqni saqlash va maorif ob’ektlari. 
Bu yerda gap butun xalq xo`jaligi balansida emas, balki qurilish balansida turgan noishlab 
chiqarish asosiy fondlari haqida bormoqda. Agar bunday tafovut bo`lmasa, qurilishnng noishlab 
chiqarish asosiy fondlari bilan jihozlanganligi sun’iy ravishda o`sib ketishi mumkin. 
Asosiy fondlar natura va pul shaklida (qiymat ifodasida) baholanadi. Buxgalteriya hisobida asosiy 
fondlar odatda korxonalar, tashkilotlar va xo`jaliklarning asosiy fondlari sifatida ko`rsatiladi, 
vaholanki bu ularning elementlar bo`yicha, ya’ni bino va inshootlar, ishchi va quvvat 
mashinalarida, transport vositalarida va hokazolarda qancha mablag` borligi bo`yicha hisobga 
olinishiga to`sqinlik qilmaydi. 
Asosiy fondlar ishlab chiqarish jarayonida qatnashish darajasiga va mehnat predmetlariga 
ko`rsatadigan ta’siriga qarab ikki qismga bo`linadi: aktiv - ishchi va quvvat mashinalari, asbob-
uskunalari, transport vositalari, asboblar va jihozlar; passiv - bino va inshootlar, ya’ni ishlab 
chiqarishga ta’sir ko`rsatuvchi yordamchi jarayonlar bilan band bo`lgan imoratlar va ob’ektlar 
(idoralar, omborxonalar, laboratoriyalar, boshqaruv apparati joylashgan binolar). 
Asosiy fondlarni ko`paytirishni tahlil qilish, baholash va strategiyasini belgilab olishda ularning 
tuzilmasi - asosiy fondlarning ayrim guruhlarining ularning jami qiymatidagi ulushi - katta 
ahamiyat kasb etadi. Mashina va asbob-uskunalarning, transport vositalarining jami asosiy fondlar 
qiymatidagi ulushi qanchalik katta bo`lsa, (qolgan shartlar teng bo`lganda) mahsulot ishlab 
chiqarish hajmi ham, fond qaytimi ko`rsatkichi ham shu qadar yuqori bo`ladi. SHuning uchun 
asosiy ishlab chiqarish fondlari tuzilmasini yaxshilashga ishlab chiqarish va fond qaytimini 
oshirishning muhim sharti deb qaraladi.