12-ma’ruza biomassani qayta ishlashdagi kimyoviy jarayonlar. Reja

12.2. Anaerob biomassasini qayta ishlash tizimi.
 
Biogazdan tashqari, anaerob chiqindilarni qayta ishlash jarayonida 
qimmatli (azotga boy) o'g'itlar olinadi va atrof muhitning ifloslanishini oldi 
olinadi. 
Anaerob texnologiyasi chorvachilik sohasida keng qo'llaniladi. Organik 
chiqindilarni utilizatsiya qilishning bu texnologiyasi chorvachilik xo'jaliklarida 
chiqindilarni yuqori darajada zararsizlantirib, juda qisqa vaqt ichida organik 
o'g'itlarni hamda noan‘anaviy energiya yoqilg'isi bo'lgan - biogazni ishlab 
chiqarishni ta‘minlaydi. 

---

12.2.1-rasm. Anaerob biomassasini qayta ishlash tizimi: 1 – 
xomashyoni tayyorlovchi idish; 2 – miqdorlab beruvchi pompa; 3 – gaz 
ajratuvchi; 4 - kompressor; 5 - gaz saqlagich; 6 - biogazni tozalash 
moslamasi; 7 - o'g'itlar qorishmasi; 8 - aylanma nasos; 9 - fermentatsiya 
harorat rejimini saqlash qozoni. 
12.2.1-rasmda organik chiqindilarni uzluksiz anaerob bilan qayta ishlash 
tizimining tuzilishi ko'rsatilgan. Fermer xo'jaliklaridan olingan go'ng xomashyo 
tayyorlash uchun 1-idishga solinadi, unda yaxshilab aralashtirish, qattiq 
moddalarni olib tashlash va 94-96% gacha namlatish ishlari amalga oshiriladi. 
Tayyorlangan xomashyo miqdorlab beruvchi pompa 2 yordamida fermentator 
jarayoni bakteriyalar ta‘sirida amalga oshiriladigan 3-gaz ajratgichga uzatiladi. 
Olingan biogaz gaz ajratgichning yuqori qismigi 5-gaz saqlagichga uzatiladi va 
undan iste‘molchilarga beriladi. Pastki qismidan cho'kib qolgan fermentlangan 
go'ng 7- o'g'it yig'uvchida yig'iladi va dalalarga taqsimlanadi. 
Fermentatsiya jarayoni T=20-40 °C yoki T=45-70 °C harorat oralig'ida 
amalga oshirilishi mumkin. Kerakli haroratni ushlab turish uchun xomashyo 9-
qozonxonada tayyorlangan issiq suv nasoslar orqali haydalib isitiladi.Bunday 
isitish biogazning ulushi odatda uning erituvchidan chiqaradigan umumiy 
mahsulotining 20-30 %ini tashkil qiladi. 
Ishlab chiqarilgan biogaz miqdori va o'g'itlarning sifati nafaqat haroratga, 
balki gaz ajratishda xomashyoni fermentatsiyalash davomiyligiga ham bog'liq 

---

bo'ladi. Xususan, go'ngni fermentatsiyalash davomiyligi 5 kunni tashkil qiladi. 
Ishlab chiqarilgan biogaz miqdori 50%, 10 kunda 90% va 20 kun - 98% ni 
tashkil qiladi. Xomashyoni fermentatsiyalashning qabul qilingan davomiyligiga 
qarab, kerakli miqdordagi erituvchi va unga qo'shilgan yangi xomashyoning 
miqdori aniqlanadi. Gazni ajratib olish jarayonini jadallashtirish uchun gaz 
saqlagichdan olingan biogazning bir qismi yana 4-kompressor yordamida gaz 
ajratib oluvchiga beriladi va butun massa erigungacha aralashtiriladi. 
12.2.2-rasm. Termal suvlardan kompleks foydalanish tizimi: 1 - xomashyo 
tayyorlash idishi; 2 – miqdorlab beruvchi pompa; 3 - gaz ajratuvchi; 4 - 
kompressor; 5 - gaz saqlagich; 6 - biogazni tozalash moslamasi; 7 - o'g'itlar 
to'plami; 8-geotermik quduq; 9 - issiqlik almashtirgich; 10 - issiqxona majmuasi; 
11 - ma'lum bir chuqurlikda ko'milgan quvurlar yordamida yer ostidan isitish 
tizimi; 12 - baliq fermasi