12-ma’ruza: nobank kredit tashkilotlari va ularning turlari reja

12. 3. Nobank kredit tashkilotlarining aktiv operatsiyalari.

Ixtisoslashtirilgan banklarning turdagi sifatida investitsiya, jamg’arma, rivojlanish va tarakkiyot banklarini keltirish mumkin. Kredit tizimining yana bir kismi nobank kredit muassasalari bo`lib, davlat va korxonalarni moliyashtirishi, uzok muddatli kreditlash bilan shug’ullanadi. Uzbekistonda 1997 yilda nobank kredit tashkilotlari to`g’risida qonun loyixasi ko`rib chiqildi. Sug’urta kompaniyalari, nafaqa fondlari va boshqa fondlarning mablag’laridan oqilona foydalanish va bu mablag’larning samaradorligini ta`minlash masalasi qo`yilgan. Xar bir mamlakatning kredit tizimi o`z xususiyatiga ega bo`lib, rivojlangan yirik universal banklar tarmoqlarining ko`pligi va xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Germaniya bank tizimi eng yuqori darajada rivojlangan davlat xisoblanadi. Quyidagi sxemadagi Germaniya bank tizimi keltiriladi.Germaniyaning kredit tizimi boshida Bundesbank turadi. Markaziy bank - kredit tizimining bosh banki bo`lib, mamlakatda pul-kredit siyosatini, emissiya jarayonlarini olib boradi.

Birinchi Markaziy banklar bundan qariyib uch yuz yil oldin tijorat banklarining rivojlanishi natijasida vujudga kelgan. Bular 1668 yilda tashkil qilingan Shved Riks banki, 1694 yilda tashkil qilingan Angliya banklaridir. Evropa mamlakatlarida Markaziy banklar ancha kechrok asosan 18 asrning ikkinchi yarmidan boshlab faoliyat ko`rsata boshlagan.
Banklar paydo bo`lishining boshlang’ich davrlarida ular markaziy emissiya yoki tijorat banklari tariqasida yuzaga kelgan emas, ya`ni shular o`rtasida xozirgidek bo`linish bo`lmagan. Bank ishi ivojlanishining birinchi bosqichlarida rivojlantan mamlakatlarda ijorat banklari kapitallarni yigish maksadida muomalaga banknotalar chikarganlar. Banklarning yiriklashuvi, bank ishining rivojlanishi natijasida banknotalarni muomalaga chikarish yirik tijorat banklar qo`liga o`ta borgan va keyinchalik biror yirik bank ixtiyoriga berilgan. Bu bank milliy yoki emission bank keyinchalik Markaziy bank deb atalgan. Markaziy bank ya`ni kredit tizimini boshqarib turuvchi, barcha banklar faoliyatini nazorat qilib turuvchi kredit instituti sifatida namoyon bo`ladi.