12– mavzu: afrika xalqlari. Amerika xalqlari. Yevropa xalqlari etnologiyasi. Reja

Markaziy Amerika xalqlari.
Amerika qit’asining AQSH bilan Meksika chegarasidan janubiy qismini odatda Lotin Amerikasi , deb ataydilar. Da’zan etnogeografik jixatdan Meksika, Markaziy Amerika va Vest-Indiya maxsus hudud qilib ajratilgan va unga Mezoamerika deb nim bergan.Bu erda 30 ta mustaqil davlat va hozirgacha mustamlaka holatida bir necha mamlakatlar mavjud . Agar 80- yilning boshlarida shimoliy Amerkada 258,7 min aholi bo’sa Lotin Amerkasi 20,1mln kv km maydonni egallaydi va 83-yillarga kelib aholi soni 387,7mln kishiga etgan edi.
Lotin Amerikasi davlatlarining 3g’2 qismida ispan tili rasmiy til deb qabul qilindi. Braziliyada patugal tili tarqalgan, faqat 3% aholi yashaydigan kichkina davlatlarda fransuz, ingliz, galland tillari mavjud. Mamlakatlar tillari va tarixiy taqdiri bilan umumiylikka ega bo’lsada, o’zining iqtisodiy ijtimmoiy taraqqiYoti, etno madaniyati va xo’jalik xusiyatlari bilan farq qiladi.
Lotin Amerikasining aholisining etnik qiyofasi ham turlicha. Uzoq davr ichida mahalliy tub aholi bilan kelgindi yevropaliklar va millionlab qul qilib keltirilgan afrikalar avlodlarining aralashmasidan paydo bo’lgan hozirgi mamlakatlarning o’ziga xos milliy madaniyati , mehnat va xalq ijodi ananalari shakillangan.Mintaqaning rang-barang tabiyati ham ularning xo’jalik madaniy tiplari va madaniyati xusiyatlariga mislsiz tasir ko’rsatgan. Nihoyatda ko’p tabiiy boyliklarga ega bo’lgan mazkur mintaqani jahon xazinasi deb ham atalgan. Ammo boy tabiatli Lotin Amerikasi ancha qashshoq va qoloq o’lkalardan. Rasmiy ma’lumotlarga qaraganda bu erda yashovchi aholining yarmiga yaqini och yiko yarim och yani to’yib ovqat emagan. Ayniqsa, mahalliy hindilar og’ir ahvolda . Hozir Lotin Amerikasida 30 mln ga yaqin hindular yashaydi.
Mahalliy tub aholi o’tmishda yuksak madaniyat yaratib, Lotin Amerikasigina emas, balki jahon madaniyatga ham op’lkan xisa qo’shgan. Hindu qabilalari birinchi bo’lib jahonga kartoshka, tamat, makka, manioka, paxta, kungaboqar va boshqa muhim ekinlarni kashf qilganlar. Ular dastlab ko’chat sifatida foydalanish ko’rrariy zaxrini ishlab chiqarish va tibbiYotda foydalanishni o’rganganlar, gamakni kashf etgan jahonga yoygan. G’o’zalar qadimiy me’morchilik, katta hashamatli shaharlar va dabdabali piramidalar, Afsonaviy o’yma va bo’rttirma rasmlar bilan bezatilgan kushki saroylar turli shakil va xajimdagi o`zaro haykallar Yoki rang barang bo`Yoqli idishlar va buyumlar, tilladan qo`yilgan har hil haykallar hindularning mujizakor san`ati sohiblari ekanligidan dalolat beradi. Lotin Amerikasi hindilari yaratgan kuy va uyinlar ham uzoq ellatlarga tarqalib shuhrat qozongan. Bu yerda yevropaliklar kelgunga qadar elk sinfiy jamiyat, yuksak san`at va hunarmandchilikka ega bo`lgan davlatlar paydo bo`ldi.
Meksikaning tub aholisi. Tatqiuqotchilarning fikricha hozirgi Meksika hududida odamlar 15 – 12 ming yillar muqaddam kela boshlagan. Ular Tinch okeani sihillari bo`ylab kelganlar, keyin ichki vodiylarni egallaganlar. Dastlab Meksikada ovchilik, baliqchilik va temirchlik bilan shug`ullanuvchi mayda qabilalar yashagan. M. avv . IV ming yilliklarda boshlab dehqonchilik yuzaga keladi va birinchi bo`lib makka, qovoq va loviya eka boshlaydilar.
M. avv . I ming yillik oxirida va milodiy I asrda bu yerda neolit jarajasidagi almeklar va sapotiklarning dehqonchilik madaniyati shakillangan edi. Bu madaniyat QuYosh va Yerga atab qurilgan birinchi permiydalar, devorli rasmli ibodatxonalar va zodagonlarning saroylari, tosh tushalgan ko`chalar, loydan qurilgan uyli mavzilari bilan ajralib turgan.
Atsteklar o`ziga xos so`g`orish va melioratsiya tizimiga asoslangan dehqonchilik xo`jaligini yaratganlar, loviya, pamidor, batata, kakao, tamaki va paxta ekinlari ekilgan. Mahsus qamishdan sol yasab,ustiga tuproq tukib suzadigan orolchalarda dehqonchilik qilgan. Paxta va agava tolasidan ip yegiri turli matolar tuqiganlar.
Qudratli asteklar davlatining poytaxti Tenochtitlan katta ko`lning orasidagi orolda qurilgan va o`zining go`zalligi, ulug`vorligi va hashamatliligi bilan ispan istilochilarini hayratda qoldirdi.
Asteklarning uylari odatda qamishdan qurilib, devorlari loy bilan suvalgan, tomi soamon bilan suvalgan.
Erkaklarning kiyimlari etakli belbg` va pilashdan iborat, aYollar yupka, yengsiz uzun kuylak keyganlar. Poyabzal teridan telkilgan Yoki agavadan tuqilgan sandaldan iborat.
Atstik va boshqa qabilalar mustamlaka arafasida, sinfiy jamiyatga o`ta boshlagan. Davlat boshida ikkta hokim saylanib qo`yilgan, muhim masalalarni qabila kengashi hal qilgan.