12-Mavzu: Eksperimentlarni loyihalashtirish no an 'anaviy tadqiqotlarni loyihalash Reja

18.3. So 'rov tadqiqot sifatida
So 'rov o 'tkazish usullari. Tanlangan odamlardan axborot olishda so'rov o'tkaziladi. So'ng katta to'plamda ko'rib chiqiladi. So'rov o'tkazishda xulq- atvor haqidagi ma'lumotlarni bevosita o'lchash yo'li bilan olish mumkin. Lekin fikr, motivatsiya va hatto kutiluvchi bo'lajak xulq- atvorni bevosita baholash mumkin bo'lmagan axboratlarni o'z ichiga oladi.
Bunday hollarda so'rov o'tkazishda kerakli axboratlarni to'plash mumkin emas. Shunday so'rovnomalar borki, nafaqat nimalar bilan shug'illanishni balki nimaga buni qilishlarini bilish mumkin. Shu sababli so'rovnomalar ijtimoiy ta'limotda keng qo'llaniladi. Talabalar tadqiqot proektini o'tqazishda o'ylanayotganda birinchi hayollariga kelgan fikr so'rovnomalar ko'pincha tadqiqotni uni ko'rinishi bo'lishi haqida bo'ladi.
Ehtimoli kam emas, boshqalarida esa ikki yo undan ko'proq telefon bo'lishi mumkin. Ba'zi odamlar esa telefonlari bor, ammo raqamlari qayd etilmagan.
Yana bir turi internet so'rovnomadir, respondentlarga elektron pochta orqali javob beradilar. Hozirgi kunda dunyo tarmoqlarida ma'lumotnoma materiallari bo'lib, ular sizga savolnomani tuzishda yordam beradi.
Tanlash tashkiloti.
Tanlash tashkilotlarida sizga so'rovnoma o'tkazishda to'plam ko'rgazmali bo'lishi uchun hamda siz xohlagan xulosalarni olish uchun sizga guruh kerak bo'ladi. Ko'rgazmali so'rovnomani qayerdan olishimiz mumkin? Imkoniyatlardan biri - tasodifiy tanlashni olishimiz mumkin. Bu vazifa ko'rinishidan ham ko'proq qiyinchilik tug'diradi.
Tasodifiy tanlash mumkin bo'lmagan hollarda ba'zida tadqiqotchilar statusini tanlash degan usuldan foydalanishadi.
So 'rovnoma tarkibi.
Savolnoma turlari
• Ochiq turdagi savolnomalar;
• Yopiq turdagi savolnomalar;
• Alternativ turdagi savolnomalar.
Endi bizda tanlash imkoni bo'lsa, savol tug'iladi - savolnoma qanday tuziladi? Agar sizning so'rovnomangizni maqsadi odamlardagi u yoki bu shaxs hususiyatlari darajasini aniqlash bo'lsa, masalan, avtoritar, his-hayajonli, ichki yo'nalganligi, ijodiy qobilyati yoki boshqa qandaydir shaxsni xarakteristikasi haqida bo'lsa, savolnomaga bu vazifa oldindan tuzilgan va ishlab chiqilgan. Aniqrog'i bu savolnomalar ommaviylashgan, ishonchliligi va validligi aniqlangan. Shuning uchun siz uni ishonchliligini bilasiz. Agar siz tanlagan mavzu spetsefik yoki siz uni savolnomasini topa olmayotgan bo'lsangiz sizning maqsadingizga hamda talablaringizga javob beruvchi savolnomani tarkibini tuzib chiqishni talab qiladi
Yana yopiq hamda alternativ so'rovnomalar mavjud.
Yopiq so'rovnomalarga tadqiqotchi tomonidan savol hamda javoblar qatori bo'ladi, ishtirokchi esa ulardan birini tanlab javob beradi.
Alternativ so'rovnomalarda esa javoblar qatoridan tashqari u bo'sh joy qoldiriladi ishtrokchi esa bu javoblardan tashqari o'zi xohlagan javobni beradi agar javoblar ichida u bayon etmoqchi bo'lgan fikr bo'lmaganda.
Yutuqlari
So'rovnoma va savollarni yutuqlarini ko'rib chiqdik, savolnomalar odamlarni fikrini baholash imkonini beradi. Ularni keyinchalik kuzatiladigan xulqi va motivatsiyasini bilish imkonini beradi. Biz standart eksperiment usullaridan ololmagan qo'shimcha ravishda esa ular ko'plab ma'lumotlarni tez va kam harakat sarflab to'plashimiz mumkin.
Kamchiligi
Shuningdek, biz tadqiqotimizni kamchiliklari qatorini ham muhokama qildik. Katta miqdordagi ma'lumotlarni tahlil qilish aniqrog'i ma'lumotlari tahlili savolnomani loyihalash etapida qiyinchilik tug'diradi. Qo'shimcha ravishda esa quyi darajada katta miqdordagi to'plamda natijalarni taxlil qilishda qiyinchiliklar tug'diradi.
Yana bir kamchiligi shundaki, so'rovnomalar eksperimental emas, haqiqatdan ham korrektsion tadqiqotligidir.
Yana bir kamchiliklaridan biri, agar u yuqori sifatda bo'lsa ham u bevosita xulq atvorni baholay olmaydi. U faqatgina o'z -o'ziga hisobot berishdir. Shuning uchun respondent bizga o'zi xohlaganini aytadi. Bizni esa bularni tekshirishga qo'shimcha imkoniyatimiz mavjud emas. Lekin ularni biz aldashlariga asos bormi, degan shubha tu'giladi. Buni bir qancha, ya’ni bizga yolg'on ma'lumot berishlariga sabablar mavjud. Bu sabablardan biri o'zlarini himoyalash. Xatto ularga tadqiqotchi tomonidan ularni javoblari anonim bo'lishini aytilgan bo'lsa ham va xatto ismlarini yozmasliklarini aytsakda, ularni hayolan bu blankalarni belgilab qo'yilgan degan fikr bo'lishi ehtimoldan holi emas. Yoki ularni javoblarini kimdir ko'rib qolishi mumkinligidan havotir oladilar. Bu esa tadqiqotimizda to'g'ri va aniq xulosalarni olishimizga halaqit beradi.
Xulosa qilib aytganda, keng qamrovli talablarni bajarishda tasodifiy ishtirokchilarni guruhga ajratish mumkin bo'lmaydi. Bunday hollarda noan'anviy loyihalardan foydalanishimiz mumkin. Ularni kvazi eksperiment loyihalar deyiladi. Noeksperimental loyihalar ichki validlikka tahdid tufayli interpretiv bo'lishi mumkin.
Bu loyihalarga faqatgina bir guruhni xulq atvorini testlardan o'tkazish uchun guruhdagi bir marotabali xulosaviy testlar o'tkaziladi.
Ikkinchi guruhni ya'ni noekvivalent guruhni qarama - qarshi holatini testlardan o'tkazuvchi va uni bir martalik testlardan o'tkazishda oldingi va keyingi xulosaviy testlardan o'tkazishdan iboratdir.
Kvazieksperiment loyihalar ko'pincha ichki validlikka tahdidni baholash yo aniqlash imkonini beradi. Nazorat guruhidagi noekvivalent loyihalar oldindan va loyihaviy testlar bir guruhda ishimizdan oldin va keyin o'tkaziladi.
Ikkinchisi esa teskari holat aks obrazlardan foydalaniladi. Chiqish loyihasini turli ko'rinishini o'z ichiga quydagilarni oladi: chiqish testlari bilan loyihalash o'zgaruvchini aniqlovchi chiqish testlarini o'rniga ishlatiluvchi chiqish testlaridan foydalanish imkoni bo'lmagan holatlarda noekvivalent guruh va guruh yarmida xarakatimiz va ungacha bo'lgan hollarda aniqlash yo'li bilan mustaqil tanlashda xulosaviy testlardan foydalanish.
Ishimizdan oldin har qaysi guruh bir necha marotalab testlardan o'tkazish bir martalikdan ko'ra ko'p oldindan testlardan o'tkazishlardan foydalaniladi.