12-mavzu. Iqtisodiy koʻrsatkichlarni prognozlashda ekonometrik modellardan foydalanish

Prognozda ekstrapolyasiya usullaridan foydalanish.
Oʻrtacha absolyut oʻsish boʻyicha ekstrapolyasiya. Prognoz iqtisodiy rivojlanish variantlarini avvalgi rivojlanish omillari va yoʻnalishlari prognoz qilinish davrida ham saqlanib qoladi degan gipoteza kelib chiqib aniqlaydi. Bunday gipoteza qilishga iqtisodiy holat va jarayonlarning etarlicha inertligi sabab boʻladi.
Dinamik qatorlarning ekstrapolyasiyasi asosida prognoz qilish har qanday statistik prognozlashlar singari erishilishi lozim boʻlgan aniq maqsadga yoʻnaltirilgan yoki intervalli boʻlishi mumkin.
Ekstrapolyasiyani umumiy holda quyidagi funksiya qiymatini aniqlash deb qarash mumkin.

bu erda - dinamik qatorning prognoz qilinadigan qiymati;
l - oldindan aytilishi lozim boʻlgan davr;
y_i- ekstrapolyasiyaga asos qilib olingan qatorlar darajasi;
a_j- trend tenglamalari parametrlari.
Bir oʻlchamli dinamik qatorlar ekstrapolyasiyalashning eng oddiy usuli shu qatorlarning oʻrta xarakteristikasini qoʻllash hisoblanadi:
- oʻrtacha darajalar, oʻrta absolyut oʻsish va oʻsishning oʻrtacha tezligi.
Qatorlarning oʻrta darajasi asosida ijtimoiy-iqtisodiy holatlarni ekstrapolyasiyalashda prognoz qilinuvchi daraja qatorlar darajasining oʻrta qiymatiga teng boʻladi:

Bu holda ekstrapolyasiya prognostik aniq bahoni beradi. SHunga qaramasdan berilgan baholarning amaldagi ma’lumotlar qiymatlari bilan aniq toʻgʻri kelishi kamdan-kam hollarda boʻladi. SHuning uchun prognoz natijalari ma’lum intervalda berilishi kerak va bu interval

boʻyicha aniqlanadi.
Bunda t_- Styudentning tmezoni qiymati
- oʻrtacha kvadrat xatolik va u yordamida aniqlanadi.
Oʻrtacha absolyut oʻsish boʻyicha ekstrapolyasiya. Agar rivojlanish yoʻnalishi chiziqli deb qabul qilinsa, ekstrapolyasiya oʻrtacha absolyut oʻsish boʻyicha amalga oshiriladi.

bu erda - dispersiya qoldigʻi
- ning boshlangʻich va oxirgi qiymatlari oraligʻidagi oʻsish miqdori
Bizni kiziqtirgan ning prognoz qiymatlarini topish uchun absolyut oʻsish ni aniqlash lozim. Keyin y_i ning ekstrapolyasiyalashga asos qilib olingan dinamik qator darajalarini aniqlab olib ekstrapolyasiya formulasini quyidagicha yozamiz.
,

t- oldindan aniqlanish davri.
Oʻrta oʻsish tezligi boʻyicha ekstrapolyasiya dinamik qatorlar koʻrsatkichni egri chiziq yoʻnalishida boʻladi degan xulosaga asoslanadi. Bunda prognoz qilinadigan qator quyidagicha aniqlanadi:



- oʻrta geometrik formula yordamida hisoblangan oʻsishning oʻrtacha tezligi.
Trendlarning ekstrapolyasiyalashning uchala usullari ham oddiy usullardir.