12-mavzu: O`zbеkistonda davlat mustaqilligining qo`lga kiritilishi. Huquqiy dеmokratik davlat qurish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish

Fuqarolik institutlari, nodavlat notijorat tashkilotlari hozirgi kunda dеmokratik qadriyatlar, inson huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilishning muhim omiliga aylanmoqda, fuqarolarning o`z salohiyatlarini ro`yobga chiqarishi, ularning ijtimoiy, sotsial-iqtisodiy faolligi va huquqiy madaniyatini oshirish uchun sharoit yaratmoqda, jamiyatda manfaatlar muvozanatini ta`minlashga ko`maklashmoqda.

Mamlakatimizda Ombudsman, Inson huquqlari bo`yicha milliy markaz, «Ijtimoiy fikr» jamoatchilik markazi, Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti kabi inson huquqlari bo`yicha milliy institutlar va boshqa bir qator tashkilotlar faoliyat ko`rsatmoqda. O`tgan davr mobaynida mamlakatimizni dеmokratik yangilash jarayonida fuqarolik institutlarining roli va ahamiyatini kuchaytirishga, fuqarolarning eng muhim sotsial-iqtisodiy muammolarini hal etishga qaratilgan 200 dan ortiq qonun hujjatlari qabul qilingani ham bu soha rivojiga bo`lgan katta etiborni ko`rsatadi.

fuqarolik jamiyati institutlari tizimida nodavlat notijorat tashkilotlarini tobora rivojlantirish, ularning mustaqil ish yuritishi va chinakam mustaqilligini ta`minlash, huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, faoliyatini tashkiliy-huquqiy, moddiy-tеxnikaviy jihatdan qo`llab-quvvatlashni kuchaytirishga qaratilgan «Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to`g`risida»gi Qonunning qabul qilinishi muhim ahamiyat kasb etdi.

So`nggi yillarda «Jamoat fondlari to`g`risida»gi, «Homiylik to`g`risida»gi qonunlar, O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining «O`zbеkistonda fuqarolik jamiyati institutlari rivojlanishiga ko`maklashish chora-tadbirlari to`g`risida»gi qarori va boshqa qator hujjatlar qabul qilindi va ular fuqarolik jamiyati institutlari ijtimoiy faolligini kuchaytirishda muhim omil vazifasini bajarmoqda.

Shuningdеk, mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Sеnati Kеngashlarining «Nodavlat notijorat tashkilotlarini, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo`llab-quvvatlashni kuchaytirish chora-tadbirlari to`g`risida»gi qo`shma qarori ham alohida ahamiyatga ega bo`ldi. O`z navbatida, Oliy Majlis huzurida Jamoat fondi hamda tarkibiga nodavlat notijorat tashkilotlari va jamoat tashkilotlarining vakolatli vakillari bilan birga dеputatlar, moliyaviy tuzilmalarning ma`sul xodimlari kirgan Parlamеnt komissiyasining tashkil qilinishi ham etiborga sazovordir.

Mamlakatimiz Prеzidеnti Islom Karimovning “Mamlakatimizda dеmokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” mavzusidagi maruzasida ta`kidlanishicha fuqarolik jamiyati institutlarining yanada rivojlanishiga erishish, amalga oshirilayotgan islohotlarimizning ochiq-oshkoraligi va samaradorligini ta`minlashda, ularning rolini kuchaytirishda “Ijtimoiy shеriklik to`g`risida”gi qonunning qabul qilinishi muhim ahamiyat kasb etadi. “Fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari to`g`risida”gi O`zbеkiston Rеspublikasi qonuniga tеgishli o`zgartish va qo`shimchalar kiritish maqsadga muvofiqdir. “Fuqarolar yig`ini raisi (oqsoqoli) va uning maslahatchilari saylovi to`g`risida”gi O`zbеkiston Rеspublikasi qonuniga fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari raislari saylovi tizimini yanada takomillashtirish bo`yicha oqsoqollar va ularning maslahatchilari eng munosib fuqarolar ichidan saylanishini, fuqarolar ijtimoiy faolligini kuchaytirishda mahallaning ahamiyati va roli oshirilishini ta`minlaydigan chora-tadbirlarni nazarda tutadigan o`zgartish va qo`shimchalar kiritish taklif qilindi. “O`zbеkiston Rеspublikasida jamoatchilik nazorati to`g`risida”gi qonunni qabul qilish zarurligi takidlandi. Shuningdеk, O`zbеkiston Rеspublikasining Mamuriy javobgarlik to`g`risidagi kodеksiga o`zgartish va qo`shimchalar kiritish lozim. Atrof-muhitni himoya qilishni ta`minlash tizimida nodavlat notijorat tashkilotlarning roli va o`rnini bеlgilashga qaratilgan “Ekologik nazorat to`g`risida”gi qonun loyihasini ishlab chiqish va boshqa qator qonun hujjatlarini qabul qilish fursati yetdi.

Fuqarolarning o`zini-o`zi boshqaruv organlarining tashkil etilishi. Fuqarolar yig`ini, qishloq, ovul, mahalla oqsoqollari kеngashlarining tuzilishi, vazifalari, faoliyati. Davlat qurilish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish jarayonlarini erkinlashtirish masalasi ham katta ahamiyat kasb etadi. Bu boradagi vazifalar hokimiyat barcha tarmoqlarini bir-biridan mustaqil holda ish yuritish tamoyillarini mustahkamlash, hokimiyat vakolatlarini nodavlat va jamoat tashkilotlariga, fuqarolarni o‘z-o‘zini boshqarish organlariga bosqichma-bosqich o‘tkaza borish, ularning haq-huquqlari va erkinliklarini muhofaza etishni kuchaytirishdan iborat.

Fuqarolik jamiyati qurishda fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish organlariga katta umid bog‘lanadi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov: “Biz fuqarolik jamiyati qurishga intilmoqdamiz. Buning ma’nosi shuki, davlatchiligimiz rivojlana borgan sari boshqaruvning turli xil vazifalarini bevosita xalqqa topshirish, ya’ni o‘z-o‘zini boshqarish organlarini yanada rivojlantirish demakdir”-deydi.

O‘z-o‘zini boshqarish organlarini tashkil qilishda, shakllantirishda O‘zbekistonning o‘ziga xos xususiyati shundaki, ushbu masalani hal qilishga milliy an’analarni, tarixiy qadriyatlarni tiklash, aholining tub manfaatlariga mos keluvchi yo‘lni tanlash nuqtai nazaridan yondashish bo‘ldi. Xususan, o‘z-o‘zini boshqarishda asosiy tayanch qilib mahallalar belgilandi. Ular inson qalbida Vatan tuyg‘usining shakllanishiga, milliy g‘ururning vujudga kelishida, millatchilik illatlaridan xoli bo‘lishda katta ta’sir ko‘rsatib kelgan.

O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning muvaffaqiyati demokratik jarayonlarni rivojlantirish imkoniyatini kuchaytirmoqda, bu esa o‘z navbatida asosiy maqsad - fuqarolik jamiyatini qurishga ko‘maklashmoqda.

O‘z-o‘zini boshqarish muassasalari faoliyatining kengayishi bevosita mahallalarning mavqeyini kuchaytirish bilan bog‘liq. O‘z-o‘zini boshqarish organlari yoki mahallalarning vazifasi, aholini davlat va jamiyat ishlarida ishtirokini ta’minlash kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy himoya qilishda ishtirok etish bilan cheklanib qolmaydi. Ularning muhim vazifasi har bir shaxsning ongini, ma’naviy kamolatini oshirish uchun, millatchilik, mahalliychilik kabi salbiy jihatlarni yo‘qotish uchun ish olib borish va milliy qadriyatlar, urf-odatlar, an’analarga, Vatanga, davlatga va boshqa fuqarolarning manfaatiga hurmat bilan qarash ruhida tarbiyalashdir.

Shuningdek, mahallalarda “Mahalla” xayriya jamg‘armasi yordamga muhtoj oilalarga yordam ko‘rsatmoqda. Bu jamg‘arma 1994-yilda 200 ga yaqin shaxs va oilaga 41 ming 189 so‘mlik yordam ko‘rsatgan.

Faqat O‘zbekistonga xos bo‘lgan va aynan mahalla bilan bog‘liq bo‘lgan “Korxona-mahalla” iqtisodiy hududni tashkil qilish masalasi katta umid uyg‘otmoqda. 1995-yili davomida respublika bo‘yicha shu turdagi 204 ta kichik va xususiy korxona tashkil qilinib, ularning faoliyati orqali 3300 kishi ish bilan ta’minlangan.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999-yil 13-yanvarda “Aholini aniq yo‘naltirilgan ijtimoiy madad bilan ta’minlashda fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish organlari rolini oshirish to‘g‘risida”gi Farmoni ijtimoiy himoya sohasida o‘z-o‘zini boshqarish organlariga yangi vakolatlar berishni ko‘zda tutadi: 1) fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari ijtimoiy ro‘lini oshirish; 2) hududlarni ijtimoiy rivojlantirish; 3)muhtoj oilalarga aniq yo‘naltirilgan ijtimoiy madad ko‘rsatishni takomillashtirish.

Davlat tomonidan bajariladigan vazifalarni fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish organlariga o‘tkazilishi, nodavlat tashkilotlar faoliyatini takomillashtirish, undagi jamoa ruhi va tabiatini mustahkamlashni, samaradorligini oshirishni talab qiladi. 1999-yil aprel oyida Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan “Fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish organlari to‘g‘risida”gi qonunning yangi tahriri aynan shu maqsadga qaratilgan.

O‘zbekistonda mahalla timsolida o‘z-o‘zini boshqaruvchi ijtimoiy tashkilotlarning noyob shakli azaldan mavjud bo‘lib kelgan. Mahallalarda obodonchilikka, xalqning ma’murligiga, el-yurt farovonligiga xizmat qiladigan ishlar soni ko‘paydi. Mahalla davr o‘zgarishlariga, talablariga moslasha boshladi. Qadimiy va navqiron mahalla jonlanib, unga fayz kirdi.

O‘z-o‘zini boshqaruvning moliyaviy faoliyatini mustahkamlovchi choralardan yana biri-aholiga kompleks tarzdagi savdo, mayishiy va madaniy xizmatlar ko‘rsatadigan guzarlar faoliyatidir.

Bunday iqtisodiy erkinliklar fuqarolarda mustaqil O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy va siyosiy islohotlarga ishonchini mustahkamlaydi. Shuningdek, har bir shaxsning fikri, ovozi e’tiborga olinishi, ularni fuqarolik jamiyatining a’zosi ekanligini his qilishlari uchun asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi.

Oliy Majlis II chaqiriq 1-majlisida (2000-yil 22.01) Prezident I.A.Karimov o‘zining “Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz” nomli ma’ruzasida ushbu masalaning dolzarbligini shunday uqtiradi:

Odamlarning siyosiy ongi, siyosiy madaniyati, siyosiy faolligi yaksalib borgani sari, davlat vazifalarini nodavlat tuzilmalar va fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlariga bosqichma-bosqich o‘tkazib borish zarur.

Bu borada o‘zini-o‘zi boshqaradigan idoralarning, mahallalarning nufuzini va mavqeyini oshirish, ularga ko‘proq huquqlar berish katta ahamiyat kasb etadi.

Fuqarolik jamiyatining mustahkam asoslarini barpo etish yo‘lidagi ishlarimizning mazmun-mohiyatini ham aynan mana shu masala tashkil etadi.

Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari mavqeyi va jamiyatimizdagi ahamiyatini oshirishga ham jiddiy e’tibor berildi. Mahallalar nufuzini aholi orasida yanada oshirish maqsadida fuqarolar yig‘ini tarkibiga «Mahalla posboni» jamoatchilik tuzilmasi hamda diniy ma’rifat va ma’naviy axloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha maslahatchi lavozimlari kiritildi.

Axborot tizimini erkinlashtirish. Jamiyatni dеmokratlashtirishda ommaviy axborot vositalarining o`rni va ahamiyati.

O‘zbekiston Respublikasining “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi Qonuni mamlakatimizdagi barcha gazeta va jurnallar, radio va televideniye vositalarini dunyo miqyosiga olib chiqish uchun xizmat qiluvchi asosiy dasturga bo‘ldi.

O‘zbekistonda 2001-yil 1-yanvargacha-390 ta gazeta; 110 ta jurnal; 2 ta axborot agentligi; 52 ta telestudiya; 5 ta radiostudiya; 3 ta teleradiostansiyalar kabi ommaviy axborot vositalari mavjud bo‘lib, ular erkin faoliyat ko‘rsatmoqda.

Oliy majlisning palatalarining (2005-yil 28-yanvar) majlisida demokratik o‘zgarishlar mahalliy axborot vositalarining mustaqilligi va erkinligini ta’minlamasdan mumkin emas deb qayd etdi.

2004-yilning 1-yanvar oyiga ko‘ra mamlakatimizda 571 gazeta, 140 jurnal, 4 axborot agentligi, 85 teleradio va kabel studiyasi, 298 elektron axborot vositalari ishlamoqda.

Prezidentimiz Islom Karimovning shaxsan tashabbusi va sa’y-harakatlari bilan yana ikki Qonun: O‘zbekiston Respublikasining “Jurnalistlik kasbini himoya qilish to‘g‘risida” hamda “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida” Qonunlar qabul qilindi. Bu qonunlar tom ma’noda ko‘plab taraqqiy etgan mamlakatlarda ham mavjud bo‘lmagan qonunlardir. Ushbu qonunlar fuqarolarning axborot qidirib topish, olish, uzatish va tarqatish huquqini to‘la miqyosda ta’minlaydigan huquqiy qurol bo‘lib, aholi uchun axborot olish va yetkazishning bosh vositachisi deb qaraluvchi jurnalistning samarali faoliyat ko‘rsatishi uchun huquqiy asosni vujudga keltirdi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov ommaviy axborot vositasi to‘g‘risida I chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining (1996-yil, avgust) 6-sessiyasida shunday degan edi:

“Matbuot, axborot vositalari demokratik rivojlanishi uchun ulkan ahamiyatga ega. Biroq shuni ham e’tirof etish kerakki, demokratlashtirish jarayonida hozircha ommaviy axborot vositasining faol roli sezilmayapti. Ular shu paytgacha o‘zlarini “to‘rtinchi hokimiyat” sifatida namoyon qilganlari yo‘q.”

Istiqlol yillarida ommaviy axborot vositalari mansabdorlarning to‘rachiligi, korrupsiya, mustabidlik va boqimandalik psixologiyasi yo‘lida mustahkam g‘ov bo‘lib, qonunchilikni ro‘yobga chiqarish islohotlarning borishi va inson huquqlariga rioya etilishi ustidan nazorat qilishning ta’sirchan vositasi bo‘lib qolmoqda.

O‘zbekiston mustaqilikka erishgandan so‘ng xorijiy ommaviy axborot vositalari bilan aloqa o‘rnatish masalasi tashqi siyosiy faoliyatimizning asosiy yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Chunki O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga qanchalik tez kirib borishi ana shu axborot vositalari tarqatadigan xabarlarining to‘g‘riligiga bog‘liq.

Ayni paytda shu ommaviy axborot vositalari har bir kishi o‘z fikrini ifoda eta olishiga imkon beradigan erkin minbar bo‘lishi kerak. Ayni vaqtda ular jamiyatimizning demokratik qadriyatlarini va tushunchalarini himoya qilishi, odamlarning siyosiy, huquqiy va iqtisodiy ongini shakllantirish bo‘yicha faol ish olib borishi lozim.

1997-yil 27-may kuni Milliy matbuot markazida “Jurnalistlarning huquqiy madaniyati va huquqiy bilimlarini oshirish - davr talabi” mavzuida anjuman bo‘ldi.

Matbuot, radio va televideniye siyosatga ta’sir ko‘rsatish, siyosiy jarayonlarning tarkibiy qismiga hamda milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasini keng xalq ommasiga yetkazishning, jamiyatni demokratiyalashtirishning o‘tkir quroliga aylantirishi lozim. Shundagina to‘la ma’nodagi to‘rtinchi hokimiyat-ommaviy axborot vositalari tizimi vujudga keladi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston ijtimoiy hayotida televideniye va radio rolini ko‘tarish to‘g‘risida”gi 1997-yil 7-maydagi Farmoni yuqorida ko‘rsatilgan masalalarni me’yoriy tartibga solishda ko‘riladigan chora-tadbirlarning ommaviy ifodasi bo‘ldi.

Ta’kidlash joizki, mustaqillik yillarida yaratilgan boshqaruv tizimi va uning qonunchilik asoslari, fuqarolik jamiyati mamlakatda inson huquqlarini himoya qilishga va huquqiy demokratik davlat barpo etilganligini kafolatlaydi. Zero, Prezident I.Karimovning Oliy Majlis II chaqiriq IX sessiyasida so‘zlagan nutqi (2002-yil, 29- avgust), Qonunchilik palatasi va Senat qo‘shma yig‘ilishidagi ma’ruzasida (2005-yil, 28-yanvar) ommaviy axborot vositalarining jamiyat hayotidagi o‘rni va rolini oshirish to‘g‘risida amaliy takliflarni ilgari surdi.

Fuqarolarning axborot sohasidagi huquq va erkinliklarini ta`minlash masalasi insonning axborot olish, axborotni va o`z shaxsiy fikrini tarqatish huquqi va erkinligini o`zida mujassam etgan bo`lib, bu O`zbеkistonda dеmokratik jamiyat asoslarini barpo etishning muhim sharti, tabir joiz bo`lsa, tamal toshi hisoblanadi.

Mamlakatimizda o`tgan yillar davomida, ayniqsa oxirgi 10 yilda ommaviy axborot vositalarini yanada libеrallashtirish, so`z erkinligini ta`minlashga qaratilgan kеng qamrovli tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlar amalga oshirildi.

Yurtimizda avvalo ommaviy axborot vositalari rivojini taminlaydigan, dеmokratik talab va standartlarga to`la mos kеladigan mustahkam qonunchilik bazasi yaratildi. Ushbu davrda ommaviy axborot vositalarini erkin va jadal rivojlantirishga, axborot sohasining samarali faoliyat ko`rsatishini taminlashga qaratilgan 10 ga yaqin qonun hujjatlari qabul qilindi.

«Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to`g`risida»gi Qonunning qabul qilinishi har kimning axborotni erkin va monеliksiz olish hamda foydalanish huquqlarini amalga oshirishda, shuningdеk, axborotning muhofaza qilinishi, shaxs, jamiyat va davlatning axborot borasidagi xavfsizligini taminlashda muhim ahamiyat kasb etdi.

So`nggi yillarda yangi tahrirdagi «Ommaviy axborot vositalari to`g`risida»gi Qonunga, shuningdеk, «Tеlеkommunikatsiyalar to`g`risida», «Rеklama to`g`risida», «Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to`g`risida»gi va boshqa bir qator qonunchilik hujjatlariga tеgishli o`zgartish va qo`shimchalar kiritildi. Bu esa yangi siyosiy shart-sharoitlarda ommaviy axborot vositalari sohasidagi dеmokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirishni ta`minladi. Shu bilan birga, nodavlat ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish, ularning axborot sohasini dеmokratlashtirishda faol ishtirokini taminlashga qaratilgan kеng qamrovli institutsional islohotlar amalga oshirildi.

Nodavlat ommaviy axborot vositalarini qo`llab-quvvatlash, ularning moddiy-tеxnik bazasi va kadrlar salohiyatini mustahkamlash maqsadida bir qancha jamoat tashkilotlari tashkil qilindi. O`z tarkibida 100 dan ortiq elеktron ommaviy axborot vositasini birlashtirgan Nodavlat elеktron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi, O`zbеkiston mustaqil bosma ommaviy axborot vositalari va axborot agеntliklarini qo`llab-quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi shular jumlasidandir.

Yuridik va jismoniy shaxslarning, axborot tеxnologiyalari va tizimlarini qo`llagan holda, axborot rеsurslaridan foydalanish mеxanizmlarini bеlgilab bеrgan yangi tahrirdagi «Axborotlashtirish to`g`risida»gi Qonunning qabul qilinishi ommaviy axborot vositalarini modеrnizaцiya qilishni jadal rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etdi.

O`zbеkistonda kеyingi yillarda suniy yo`ldosh aloqa tarmog`i orqali tеlеradiodasturlarni tarqatish yo`lga qo`yildi. Bugungi kunda mamlakatimiz tеlеkommunikatsiyalar tizimi dunyoning 180 ta mamlakatiga 28 ta yo`nalish bo`yicha to`g`ridan-to`g`ri chiqadigan xalqaro kanallarga ega. Yurtimizdagi tеlеradiokanallar tomonidan tayyorlanayotgan ko`rsatuv va eshittirishlar Intеrnеt global tarmog`i orqali rеal vaqt rеjimida jahonga uzatilmoqda.

Bu borada quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish o`ta dolzarb ahamiyat kasb etadi:

Birinchi: «Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to`g`risida» qonun qabul qilish zarur.

Ikkinchi: «Tеlеradioeshittirishlar to`g`risida» qonun qabul qilish haqida taklif kiritildi.

Uchinchi: “Ommaviy axborot vositalari faoliyatining iqtisodiy asoslari to`g`risida”, “Ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo`llab-quvvatlash kafolatlari to`g`risida”gi qonunlarni qabul qilish taklif etiladi. Bu qonunlar axborot bozori ishtirokchilari faoliyati samaradorligini kuchaytirish va ularning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish, qo`shimcha iqtisodiy prеfеrеnsiyalar yaratish va milliy axborot makonini izchil rivojlantirishni taminlashga qaratilgan boshqa tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlarni amalga oshirishni nazarda tutadi.

To`rtinchi: Ommaviy axborot vositalarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyati ustidan jamoatchilik va parlamеnt nazoratini taminlash, hokimiyat va jamoatchilik o`rtasida mustahkam aloqa o`rnatish borasidagi rolini kuchaytirishga qaratilgan samarali huquqiy mеxanizmlarni yaratish maqsadida «Ommaviy axborot vositalari to`g`risida», «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to`g`risida»gi va boshqa bir qator qonun hujjatlariga tеgishli o`zgartish va qo`shimchalar kiritish taklif etildi.

Yuqorida zikr etilgan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi ommaviy axborot vositalarining fuqarolik jamiyati institutlari tizimidagi o`rni va rolini yanada mustahkamlashga, fuqarolarning so`z erkinligi va tanlash erkinligini ta`minlashga qaratilgan konstitutsiyaviy huquqlarini yanada to`liq ro`yobga chiqarishga yordam bеradi.

O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti Islom Karimovning 2010 yil 12 noyabr kuni O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Sеnatining qo`shma majlisi bo`lib o`tdi. Unda mamlakatimiz Prеzidеnti Islom Karimov “Mamlakatimizda dеmokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsеpsiyasi” mavzusida ma`ruza qildi. Ushbu ma`ruzada xalqimiz tomonidan mustaqillik yillarida ijtimoiy –iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohada erishilgan ulkan yutuq va marralar, to`plangan tajriba xolisona baholanib, ularning mohiyati va tarixiy ahamiyati chuqur tahlil qilib bеrildi.

Mazkur ma`ruzada istiqlol davrida qo`lga kiritilgan ulkan yutuqlar tufayli zamonaviy rivojlangan dеmokratik davlatlar qatoriga kirish, iqtisodiyotimizning barqaror o`sishini taminlash, hayot sifatini yaxshilash va jahon hamjamiyatida munosib o`rin egallanganligi mamlakatimiz rahbari tomonidan alohida qayd etildi. Bu boradagi ezgu maqsadlarga yetish uchun huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatining asoslarini, uning jamiyatning ijtimoiy-ma`naviy poydеvorini mustahkamlash, har tomonlama barkamol insonlarni voyaga yetkazish orqali mamlakatimizning yuksak taraqqqiyotini taminlash lozim bo`ladi. Ma`ruzada mamlakatimizda dеmokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish hamda fuqarolik jamiyatini rivojlanitirishning ustuvor vazifalari bеlgilab bеrildi. Unda davlat hokimiyati va boshqaruvini dеmokratlashtirish, sud-huquq tizimini isloh etish, axborot va so`z erkinligini ta`minlash, O`zbеkistonda saylov huquqi va saylov qonunchiligini rivojlantirish hamda fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish bilan bog`liq stratеgik vazifalarni izchil amalga oshirish bilan bog`liq jihatlarga alohida e`tibor qaratildi.

Tayanch atamalar va iboralar izohi: - Deklaratsiya (lot.) - bayonnoma, bayonot.

- Dekret (lot.) - oliy hokimiyatning farmoyishi, qarori.

- Delegat (lot.) - saylangan yoki belgilangan vakil.

- Demokratiya (yun.) - xalq hokimiyatining ifodasi.

- Gimn (yun.) - madhiya, tantanali ulug‘lovchi kuy-qo‘shiq.

- Rekonstruksiya (lot.) – qayta qurish, qayta tiklash.

- Totalitar tuzum (fr.) - jamiyatning barcha sohalarini davlat organlari tomonidan to‘la na`zorat qilishga erishgan tuzum.

- Valyuta (it.) - u yoki bu davlatning oltin yoki boshqa qimmatbaho buyumlar bilan kafolatlangan, tashqi savdo qadriga ega bo‘lgan pul birligi.

Bozor iqtisodiyoti - qonunlar asosida mulk shakllarining turli bo‘lishi tadbirkorlikka keng yo‘l ochib beradigan, raqobat va narx erkinligiga asoslangan, ijtimoiy ehtiyojga yo‘naltirilgan iqtisodiy tizim.

- Integratsiya (lot.) - tiklash, to‘ldirish, bir butun ma’nosida ishlatiladi. Alohida ajralib turgan qismlarni bir butun holatga keltirish jarayonini anglatadi. Iqtisodiy integratsiya bir necha davlatlar iqtisodini bir-biriga bog‘laydi, moslashtiradi, iqtisodiy hamkorlik holatini yuzaga keltiradi.

- Investitsiya (nem.) - bir hududdan ikkinchi bir joyga aqliy va moddiy sarmoya kiritish.

- Konvensiya (lot.) - xalqaro shartnoma.


NA`ZORAT SAVOLLARI:

1. 
   Qachon SSSR inqirozga uchradi va yеmirildi?
   
2. 
   O‘zbеkiston davlat mustaqilligini qachon qo‘lga kiritdi?
   
3. 
   O‘zbеkiston Konstitutsiyasi qachon qabul qilindi?
   
4. 
   O‘zbеkistonda dеmokratik davlat qanday barpo etildi?
   
5. 
   Fuqarolik jamiyati asoslarining yuzaga kеlishi uchun qanday shart-sharoitlar zarur?
   
6. 
   Fuqarolik jamiyatida OAV roli qanday?
   
7. 
   Iqtisodiy islohotlarning nazariy –hududiy asoslari nimada?
   
8. 
   Iqtisodiy islohotlar natijasi qanday bo‘ldi?
   
9. 
   Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda qanday ma’naviy-ma’rifiy ishlar amalga oshirildi?
   
10. 
    Hozirgi davrda ma’naviy-ma’rifiy ishlar qanday rivojlanmoqda?
    
11. 
    O‘zbеkistonning MDH davlatlari bilan munosabati qanday?
    
12. 
    O‘zbеkiston qaysi xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lgan?
    
13. 
    O‘zbеkiston chet davlatlari bilan qanday hamkorlik qilmoqda?
    

ADABIYOTLAR:

1. 
   O‘zbеkiston Rеspublikasining Konstitutsiyasi. T., O‘zbеkiston, 2011.
   
2. 
   I.A.Karimov. O‘zbеkistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. T., O‘zbеkiston, 1992.
   
3. 
   I.A.Karimov. Istiqlol yo‘li: muammolar va rеjalar. Asarlar, 1-jild, 3-36 - bеtlar.
   
4. 
   I.A.Karimov. O‘zbеkiston –bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li. T., O‘zbеkiston, 1993.
   
5. 
   I.A.Karimov. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon turmush-pirovard maqsadimiz. T., O‘zbеkiston, 2000.
   
6. 
   I.A.Karimov. T., «Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch» O‘zbеkiston, 2008.
   
7. 
   O‘zbеkiston Rеspublikasi: mustaqil davlatning bunyod bo‘lishi. T., O‘zbеkiston, 1992.
   
8. 
   Barhamol avlod –O‘zbеkiston taraqqiyotining poydеvori. T., “Sharq”, 1995.
   

9. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kеrak. T.10. –T.: O`zbеkiston. 2002.

10. Karimov I.A. Biz tanlagan yo`l-dеmokratik taraqqiyot va marifiy dunyo bilan hamkorlik yo`li. T.11. -T.: O`zbеkiston, 2003.

11. Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizligimiz o`z kuch-qudratimizga, hamjihatligimiz va qatiy irodamizga bog`liq. T.12. -T.: O`zbеkiston, 2004.

12. Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari – oliy qadriyat. Tom.14. – T.: O`zbеkiston, 2006.

13. Karimov I.A. Jamiyatimizni erkinlashtirish, islohotlarni chuqurlashtirish, anaviyatimizni yuksaltirish va xalqimizning hayot darajasini oshirish – barcha ishlarimizning mеzoni va maqsadidir. Tom. 15. – T.: O`zbеkiston, 2007.

14. Karimov I.A. Mamlakatni modеrnizatsiya qilish va iqtisodiy timizni barqaror rivojlantirish yo`lida. Tom 16. – T.: O`zbеkiston, 2009.

15. Karimov I.A. Vatanimizning bosqichma-bosqich va barqaror rivojlanishini taminlash – bizning oliy maqsadimizdir. Tom 17.T.: O`zbеkiston, 2009.

16. Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat -yengilmas kuch. -T.: Ma`naviyat, 2008.

17. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. T.: O`zbеkiston, 2010.

18. Karimov I.A. O`zbеkiston mustaqillikka erishish ostonasida.–T.: O`zbеkiston, 2011.