12-Mavzu: Qimmatli qog‘ozlar bozori Reja Оbligаsiyalаr vа uning kursi

Tema: Fond birjasi 
8. 
Birja kursi – bu fond birjasida muomalada bo’ladigan qimmatli qog’ozning 
sotuv bahosidir. 
Биржа курси =
дивидент даражаси
ссуда фоизи
× 100% aniqlanadi 
Masalan: Nominal bahosi 100 so’m bo’lgan aksiya yiliga 10 so’m divident bergan 
deylik. Bank to’laydigan ssuda foizi 5% bo’lsa, aksiyaning bozor narxi qancha 
bo’lishini aniqlang. 
Javob: Birja kursi 
Aksiyaning bozor narxi 
𝑑
%
× 100 =
10
0,05
× 100 = 200 сўм 
9. 
Dou-Jons indeksi. Joriy yilda uchta kompaniyada chiqarilgan aksiyalar soni 
va ularning bozor narxi (kotirovkasi) quyidagicha: 
1 kompaniya 
100 aksiya chiqargan 
Soni A 
aksiyaning bozor 
narxi – 25 (r) 
2 kompaniya 
80 aksiya chiqargan 
Soni A 
aksiyaning bozor 
narxi – 50 (r) 
3 kompaniya 
20 aksiya chiqargan 
Soni A 
aksiyaning bozor 
narxi – 100 (r) 
Dou-Jons indeksini aniqlang. 
Javob: 
Доу − Жонс индекси =
∑𝐴
1
𝑃
1 
∑𝐴
=
100×25+80×50+20×100
100+80+20
=
8500
200
= 45,5 
10. 
Investor yil bosimda qimmatli qog’ozlar sotib olishga 5 mln. so’m ajratdi. 
Shundan 2 mln. so’m aksiya va 3 mln. so’mga obligasiya sotib oldi. Yil oxiriga borib 

---

aksiyalar qiymati 2,3 mln. so’m obligasiyalar qiymati 2,6 mln. so’mga baholanadi. 
Aksiyalar uchun olingan divident, 200 ming so’mni; 
Obligasiyalar uchun prosent to’lovlari 300 ming so’mni tashkil etadi.(divident 
summasi ham, prosent summasi ham reinvestisiya qilinadi) 
Aniqlang: 
a) Aksiya portfelining daromadliligi qancha bo’ladi? 
b) Obligasiya portfelining daromadliligi qancha bo’ladi? 
v) Jami daromad miqdori qancha bo’ldi? 
a) 
г =
2300−2000+200
2000
= 0,25 ёки 25% 
b) 
г =
2600−3000+300
3000
= −0,033 ёки − 3,3% 
v) 
г =
2
5
× 0,25 +
3
5
(−0,033)
2
= 0,08 ёки 8% 
11. 
10 ming so’mlik nominal qiymatga ega bo’lgan obligasiya 10% diskont bilan 
sotib olingan. Obligasiyaning sotib olish bahosini aniqlang: 
Javob: 10ming so’m – 1000 so’m = 9000 so’m 
12. 
20 ming nominal qiymatga ega bo’lgan obligasiya yiliga 110% daromad 
keltirsa o’z egasiga qancha daromad keltiradi? 
Javob: (20000 x 110) – 20000 = 2000 
13. 
Siz bir yil muddatga kupon stavkasiga 30% tashkil etuvchi 100000 so’mlik 
nominaliga ega bo’lgan obligasiyani oldingiz va 10% diskont bilan joylashtirdingiz. 
Yakuniy daromadingiz joriy daromaddan qancha yuqori bo’ladi. 
Javob:
100000 so’m x 30% kupon stavkasi = 30000 
100ming so’m + 30ming so’m = 130ming so’m 
Diskont 10% = 10ming so’m 
100ming so’m – 10ming so’m = 90 ming so’m 
Якуний даромад−130000 сўм
Жорий даромад−90000 сўм
= 1,4 марта. 
14-masala. «Qimmat pullar» siyosati yuritar ekan, markaziy bank 10 mlrd doll. 
miqdorida davlat obligatsiyalari sotishga qaror qildi. Ma’lumki, 1 mlrd doll. 
miqdoridagi obligatsiyalar aholi tomonidan naqd pul hisobiga, qolgani esa – tijorat 
banklari raqamlarida saqlanadigan mablag‘lar hisobiga sotib olinadi. Majburiy 
zaxiralar me’yori - 20%. Bu holatda pul massasi qanday o‘zgaradi? 
Yechim. Tijorat banklari 9 mlrd doll. miqdorida obligatsiyalar sotib oladi. 
Multiplikatsiya samarasini hisobga olgan holda pul taklifi 9 mlrd doll. • 1/0,2, ya’ni 
45 mlrd doll.ga kamayadi. Agar aholining pul zaxiralari ham kamayishini hisobga 
oladigan bo‘lsak, pul massasi umumiy hajmi 46 mlrd doll. qisqaradi. 
15-masala. Inflyatsiya yuqori (yillik 20%) bo‘lgan sharoitlarda markaziy bank ochiq 
bozor siyosati yordamida muomaladagi pul massasini kamaytirishga harakat qildi. 

---

Pul massasi 200 mlrd so‘m, minimal zaxiralar me’yori 20% bo‘lsa, inflyatsiyani 
yillik 10% darajaga tushirish uchun bank qanday choralar ko‘rishi kerak? 
Yechim. Inflyatsiyani ikki baravar qisqartirish lozimligi sababli boshqa barcha 
shartlar bir xil bo‘lganida pul massasini ham ikki baravar qisqartirish kerak. Demak, 
markaziy bank 100 mlrd so‘m miqdorida davlat qimmatli qog‘ozlarini sotishi lozim, 
multiplikator samarasini hisobga olgan holda bu summa 5 baravar kam, ya’ni 20 
mlrd so‘m bo‘ladi. 
Mustaqil yeching. 
16-masala. Markaziy bank «qimmat pullar» siyosati yuritadi. Majburiy zaxiralar 
me’yori 20%ni tashkil qilib, bozorda 40 mlrd so‘m miqdorida davlat qimmatli 
qog‘ozlari taqdim etilgan bo‘lsa, pul massasi qanchalik o‘zgaradi? 
17-masala. «Arzon pullar» siyosati yuritar ekan, markaziy bank pul taklifini 10 mlrd 
doll. kamaytirishga harakat qildi. Ma’lumki, 1 mlrd doll. miqdoridagi obligatsiyalar 
aholi tomonidan naqd pulga, qolgani – tijorat banklarida saqlanayotgan mablag‘lar 
hisobiga sotib olinadi. Majburiy zaxiralar me’yori - 20%. Markaziy bank davlt 
qimmatli qog‘ozlarini qancha miqdorda sotib olishga tayyor? 
18-masala. Mamlakatda nominal YAMM hajmi 4000 mlrd so‘mga, pul muomalasi 
tezligi — 4ga, pul multiplikatori — 2,5ga teng. Pul massasi zaruriy hajmi 
iqtisodiyotning inflyatsiyasiz rivojlanishini ta’minlashi uchun bozorda qanday 
miqdorda davlat qimmatli qog‘ozlari taqdim etilishi lozim?