12-mavzu: soliq va soliq siyosati

Soliq mexanizmini takomillashtirishning maqsadi bo‘lib soliqlarni har tomonlama mukammal bo‘lgan samarali tashkil etish xizmat qiladi.
Soliq mexanizmi budjet mexanizmi tarkibiga kiradi. Mexanizm atamasi iqtisodiyotga texnikadan kirib kelgan bo‘lib, iqtisodiyotda u soliqlarning barcha elementlaridan, ya’ni soliqlarning obyektlaridan, subyektlaridan, stavkalari va manbalaridan, to‘lash muddatlaridan, soliq huquqidan va soliq hujjatlaridan foydalanishni, boshqacha qilib aytganda, soliq mexanizmi soliq tizimini amaliyotga tatbiq qilishni bildiradi.
Soliq mexanizmi soliqlarning barcha elementlaridan samarali foydalanish maqsadida tanlab olingan tushunchadir. Masalan, soliq mexanizmi tarkibiga kiruvchi soliq stavkalari tez-tez o‘zgarib turishi mumkin bo‘lsa, soliq turlari ko‘p yillar davomida o‘zgarmay keladi.
Soliq mexanizmini shunday takomillashtirish kerakki, u bozor iqtisodiyoti talablariga javob bera oladigan soliqlarning budjetga to‘liq va o‘z vaqtida tushishiga, ishlab chiqarishni kengaytirishga, eksport qilinadigan mahsulotning va daromadning ko‘payishiga xizmat qilsin.
Soliq mexanizmining yo‘nalishlari soliq siyosati bilan belgilanadi va shuning uchun soliq siyosati o‘zgarsa soliqlarning keraksiz elementlari yo‘qotilib, yangi elementlari kiritiladi. Masalan, mablag‘ aylanmasidan soliqlar yo‘qotilib, o‘rniga qo‘shilgan qiymat solig‘i kiritilgan edi.
Shunday qilib, soliq mexanizmi uzluksiz o‘zgarib, doimo takomillashib boradi.
Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlardan imtiyozlar – bu alohida soliq to‘lovchilarga yoki ularning alohida guruhlariga ulardan tashqarida qolgan soliq to‘lovchilarga nisbatan Soliq kodeksi yoki boshqa qonunchilik hujjatlarida ko‘zda tutilgan yengilliklar (soliqdan ozod etish yoki ularni kamroq miqdorda to‘lash) imkoniyatidir.
Mahalliy soliqlar (mol-mulk, yer, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish soliqlari) bo‘yicha imtiyozlar belgilangan tartibda mahalliy davlat organlari tomonidan berilishi mumkin.
Soliq to‘lovchi imtiyozdan foydalanish huquqi paydo bo‘lgan paytdan boshlab bu huquq amal qilish davrining oxirigacha foydalanishi mumkin. Soliq qonunchiligiga muvofiq soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlardan imtiyozlar shu imtiyoz natijasida bo‘shatiladigan mablag‘lar aniq maqsadlarda foydalanish sharti bilan ajratilishi mumkin. Agar shu shart bajarilmasa ko‘rsatilgan maqsadda foydalanilmagan mablag‘lar belgilangan tartibda jarima (penya)si bilan birga budjetga
qaytariladi.
O‘zbekiston Respublikasida soliq imtiyozlarining quyidagi turlari qo‘llaniladi:
-soliqqa tortishbazasini qisqartirish;
-soliq to‘lovchilarni soliqdan ozodetish: 1)qisman;

2. 
   to‘liq;
   
3. 
   vaqtinchalik.
   

O‘zbekiston Respublikasida soliq imtiyozlari qatoriga soliqqa tortilmaydigan daromadlar (pensiyalar, stipendiyalar, alimentlar, donorlar daromadlari va hokazolar) ham kiradi.
Budjetning imtiyozlar berish natijasida yo‘qotishlari ishlab chiqarishni rivojlantirish va mehnat unumdorligini o‘stirish hisobiga tiklanishi lozim. Qisqacha xulosa
Soliq siyosati soliqlarning jamiyatdagi o‘rnini belgilab beradi. Davlat soliq siyosati yordamida mamlakatda asta - sekin, bosqichma–bosqich soliq islohotlarini amalga oshiradi. Bozor aloqalariga xos bo‘lgan tartib va qoidalarni bizning kundalik hayotimizga joriy etish, tadbirkorlikni keng tarqatish, soliq to‘lovchilar tomonidan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni o‘z vaqtida va to‘liq to‘lash, soliq to‘lovchilarning soliq qonunchiligini chuqur bilishlari va uning talablarini to‘liq bajarishlari - mamlakatimiz soliq siyosatining moliyaviy inqirozga qarshi kurash va iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichi talablariga to‘la mos kelishini ko‘rsatdi. Soliq tizimi soliqlarni tashkil qilish usullari, soliq elementlari va bajarilishi majburiy bo‘lgan tartibni yoki soliqlar uchun “qonun” bo‘lib xizmat qiluvchi tamoyillarining yig‘indisini bildiradi.
Shunday qilib, O‘zbekiston Respublikasining soliq tizimi hozirgi jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi sharoitida soliq siyosatining takomillashib borishi natijasida to‘xtovsiz ravishda takomillashib bormoqda, bu esa o‘z navbatida mamlakatimiz iqtisodiyoti samaradorligini oshirishga va aholi farovonligining to‘xtovsiz o‘sib borishiga olib bormoqda.