13-Amaliy mashg`ulot: Quruvchi bakalavrlar tayyorlashda tanlov fanlarning roli va ahamiyati

Bug’dan himoyalovchi qatlam qish sharoitida bino xonalaridagi havo namligiga 
bog’liq bo’ladi. Havoning nisbiy namligi 60% gacha bo’lganda bug’dan himoyalovchi 
qatlam hosil qilinmaydi. Nisbiy namlik 75% gacha bo’lganda bug’dan himoyalovchi 
qatlam bir qavat o’rama materialni mastika bilan yopishtirib, namlik 75% dan ortiq 
bo’lganda ikki qavat o’rama materialni mastika bilan yopishtirib hosil qilinadi.
Bug’dan himoyalovchi sifatida o’rama materiallar: tol, pergamin va ruberoid 
ishlatiladi. Bug’dan himoyalovchi qatlamning sirtiga qatronli (tol ishlatilganda) yoki 
bitumli (pergamin va ruberoid ishlatilganda) mastika surtiladi. Bug’dan himoyalovchi 
qatlamning asosi changdan tozalanishi va qorishma bilan tekislanishi kerak. 
Issiqlik izolyatsiyasi sifatida odatda plitkasimon materiallar (penokeralit, g’ovakli 
beton, keramzitbeton, tsementli fibrolit) ishlatiladi. 
Ayrim hollarda sochiluvchan materiallar – keramzit, shlak va pemzadan 
foydalaniladi. Bu materiallar quruq holatda ishlatiladi va atmosfera yog’ingarchiliklari 
ta’sirida namlanmasligi uchun ular sirtida gidroizolyatsiya qatlami hosil qilinadi. 
Hozirgi paytda yuk ko’tarish va issiqlik izolyatsiyasi vazifalarini bajaruvchi kompleks 
tom panellaridan keng qo’llanilmoqda. 
Bu panellarni zavodda tayyorlash jarayonida ular sirtida bir qavat o’rama 
materialdan gidroizolyatsiya hosil qilinadi; qolgan qatlamlar esa qurilish maydonida 
yopishtiriladi. 
SHisha tola yoki alyuminiy folgasi qoplangan yonmaydigan mineral paxtadan 
ham foydalanilmoqda. Bu materialning erish harorati 1000
o
S dan yuqori va bazaltli 
mineral paxta yong’inga 3 soatgacha bardosh bera oladi.
Zavod sharoitida bir yoki ikki qatlamli qilib, gidrofob tarkiblar shimdirilib 
tayyorlangan bunday issiqlik izolyatsiyasi turli iqlim sharoitlarida va barcha turdagi 
binolarda qo’llanilishi mumkin. 

---

O’rama materialli gidroizolyatsiya asosi tekis va bikir bo’lishi uchun plitkali yoki 
sochiluvchan issiq saqlagich sirtida tekislovchi qatlam hosil qilinadi. Tekislovchi 
qatlam tsement-qumli qorishma, suyuq asfaltbeton yoki tekis yig’ma temir-beton 
plitalardan hosil qilinadi. 
Markasi kamida 50 bo’lgan tsement-qumli tekislovchi qatlamning qalinligi 
plitkali issiq saqlagichda 15...20mm, sochiluvchan issiq saqlagichda esa 25...30mm ni 
tashkil etadi. TSement-qumli tekislovchi qatlam shablon yordamida rejalovchi 
reykalar bo’ylab, kengligi 2m gacha bo’lgan polosalarga bo’lib hosil qilinadi. Tom 
nishabligi 15% gacha bo’lganda polosalar tom cho’qqisiga parallel, 15% dan ortiq 
bo’lganda tom cho’qqisiga perpendikulyar qilib hosil qilinadi. 
Dastlab toq polosalar hosil qilinadi; qorishma ma’lum mustahkamlikni olgach 
rejalovchi reykalar olib tashlanadi va juft polosalarga qorishma to’shaladi. Yendova va 
suv ayirg’ichlarda nishablik kamida 1% bo’lishi va ichki suv oqizish quvurlari atrofida 
nishabligi kamida 5% bo’lgan botiqliklar hosil qilinishi kerak. TSement-qumli 
tekislovchi qatlamni hosil qilishda har 6m da harorat choklari qoldiriladi. 
Tekislovchi qatlam sirtiga sovuq gruntovka surtib chiqiladi. Bu ishni 
qorishmaning ushlashish jarayoni davom etayotgan paytda bajarish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. Gruntovkani bo’yoq sochuvchi qurilma yordamida sochiladi; gruntovka 
sarfi 0,5...0,7 kg/m
2
ni tashkil etadi. 
Asfaltli tekislovchi qatlam 15...20mm qalinlikda hosil qilinadi. Tom ishlarini 
kuz-qish sharoitida bajarilganda va ishlarni jadallashtirish zarur bo’lgan hollarda 
asfaltli tekislovchi qatlam hosil qilinadi.
Deformatsiyalanishdan himoyalash maqsadida tekislovchi qatlam tomoni 4m 
bo’lgan kvadratlarga bo’linadi va kengligi 10mm bo’lgan harorat-cho’kish choklari 
hosil qilinadi. Bu choklar bitumli mastika bilan to’ldiriladi va ustiga kengligi 100mm 
bo’lgan o’rama material yopishtiriladi. 
Tekislovchi qatlam sifatida ishlatiladigan yig’ma temir-beton plitalar (betonli va 
asfaltbetonli) uchun beton sinfi kamida 12,5 bo’lishi kerak. Bunday plitalar odatda 
tom ishlarini qish sharoitida bajarilganda qo’llaniladi. Plitalar gidrofob zola yoki 
elangan shlak qatlami ustiga to’shaladi. Plitalar choklariga qaynoq bitum yoki qaynoq 
mastika quyiladi.

---

Yendova va suv ayirg’ichlar yengil beton yoki asfalt bilan tekislanadi. Birikish 
joylari beton qorishmasi bilan yaxlitlanadi yoki tsement qorishmasi bilan suvaladi. 
So’ngra butun tom yuzasiga sovuq gruntovka purkab chiqiladi. 
O’rama materiallarni gruntovka qurigandan so’ng (taxminan 10 soatdan keyin) 
yopishtirish mumkin.