13. Elektr tokidan sikastlanishning asosiy sabablari 79. Xavfli omillar qanday tasniflanadi

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI 
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
UNIVERSITETI
“Energiya ta’minlash tizimlari” kafedrasi 
“Hayot faoliyati xavfsizligi” 
fanidan 
AMALIYOT
 
TOPSHIRIQ №2 
Bajardi:Rajapov Nodirbek
ta’lim yo‘nalishi: Dasturiy Injiniring 
317-guruh 
Voxobjonov Umarali 
talabaning F.I.Sh. 
Qabul qildi: Sobirjanova Gulnora 
Toshkent 2022 
 

---

Nazariy savol javoblari 
 
13. Elektr tokidan sikastlanishning asosiy sabablari 
79. Xavfli omillar qanday tasniflanadi? 
Javob 
1
.Elektr jarohati bilan sanoat, ichki va tabiiy elektr toki ta'sirida paydo 
bo'ladigan to'qimalar va organlarning yaxlitligi, to'qimalar va organlarning 
shikastlanishlari shikastlanadi. Turli xil elektr travmalarining turlari tanaga ta'sir 
qiladi, bu esa kuyishga, qonning fizik-kimyoviy tarkibini buzishga, to'qima 
yorilishiga, sinishlarga, dislokatsiyalarga, ichki bioelektrik jarayonlarning 
buzilishiga olib kelishi mumkin.
Zarur holatlarda quyidagi elektr toki 
shikastlanishi mumkin. 
- Mahalliy shikastlanishlar teri, yumshoq to'qimalar, ligamentlar, 
elektroftalmiya (ko'zning tashqi qobig'iga zarar etkazish), terining metalllashishi 
bilan bog'liq. Mahalliy elektr jarohati tanadagi elektr belgilari paydo bo'lishi 
bilan ajralib turadi - oq yoki oq rangli o'tkir yamalar, joriy manbalar bilan aloqa 
qilish joylarida paydo bo'ladi. 
- 
Yomon shikastlanishlar mushak guruhlarining elektr shoki, ko'ngil aynishi, 
yurak shilliqligi, nafas olish yo'li bilan namoyon bo'ladi. 
Barcha jarohatlarning jarohatlanish darajasiga qarab to'rt darajaga bo'lingan. 
- I darajali og'irlikdagi shikastlanishlar ongni yo'qotmasdan konvulsiyalar bilan 
namoyon bo'ladi. Shuningdek, teri saratoni, umumiy quvonch, nafas qisilishi, 
bosh og'rig'i, qon bosimining ko'tarilishi. Shikast zarbasi tugaganidan keyin 
jabrlanuvchi og'riqni boshdan kechirmoqda. 
- II darajali og'irlikdagi shikastlanishlarda tonik konvulsiyalar va ongni 
yo'qotish kuzatiladi. Elektr shikastlanishining ikkinchi darajasida qon bosimi 
pasayadi, nafas olish sistemasidagi kichik buzilishlar . Ko'pincha kardiyak 
aritmiya, zarba bor.
- Uchinchi darajali og'irlik nafas qisilishi, o'pkaning 
tomirlari yorilishi, yurak va qon aylanish tizimining buzilishi, qon bosimining 
keskin pasayishi, yurak ritmini, retina dekolmaning, miya shishi, o'pkaning 
buzilishi bilan tavsiflanadi. O'pka, jigar, taloq, qalqonsimon bez va oshqozon 
osti bezining nekrotik shoxlari paydo bo'lishi mumkin. Uchinchi darajali 
shikastlanishning natijasi koma bo'lishi mumkin. 
- IV darajadagi nafas olish uchun nafas olish markazining falaji va yurak 
qorincha fibrillatsiyasi natijasida odatiy hisoblanadi. Odatda elektr toki inson 
boshidan o'tib ketganda ro'y beradi. 
Elektr tokidan jarohat olish uchun, hayotda, ishlab chiqarishda yoki chaqmoq 
paytida manba bilan o'zaro ta'sir o'tkazish mumkin. To'g'ridan-to'g'ri chaqmoq 
urishi odamning sug'urtalanishi mumkin bo'lmagan, o'z-o'zidan paydo 
bo'ladigan, kuch-qudrat omilidir.
Boshqa hollarda sabablar quyidagicha. 

---

- Psixofiziologik xarakter. Boshqacha qilib aytganda, shikastlanish susayib 
qolish, stressli vaziyat, haddan tashqari charchash, sog'lik holati, giyohvand 
moddalar, spirtli ichimliklar ta'siri ostida shaxsning mavjudligi bo'lishi mumkin. 
- Texnik tavsif. Shu sabablarga ko'ra, elektr jihozlarining noto'g'ri ishlashi sabab 
bo'lishi mumkin, buning natijasida qurilmaning metall qismlarida kuchlanish 
bo'lishi mumkin; Elektr jihozlarini maqsadli maqsadlarda ishlatmaslik; 
Chastotani etkazib berishdagi uzilishlar; Qurilmalar ishlash qoidalarini buzish. 
- Tashkiliy jihatdan. Tashkilotning tabiatdagi elektr jarohati sabablari tarmoqqa 
ulangan qurilmalar bilan ishlashda, ishda va uyda boshlang'ich xavfsizlik 
qoidalariga beparvo qarashda beparvo bo'lishi mumkin. 
Elektr shikastlanishlari faqatgina 2-2,5% jarohatlardan iborat bo'lib, ularning 
ko'pchiligi kasbi elektr bilan bevosita bog'liq bo'lgan, ya'ni elektrchilar, yuqori 
kuchlanishli konstruktorlar, quruvchilar tomonidan olinadi. 
Tananing xususiyatlari va inson salomatligi holati, atrof-muhit sharoitlari tufayli 
xavfli elektr zo'riqishida yoki oqim mavjud bo'lganda elektr jarohatlanishlari 
bo'lishi mumkin. 
79.
Xavfli jismoniy omillarga quyidagilar kiradi: harakatlanuvchi mashinalar 
va mexanizmlar; har xil yuk ko'tarish va tashish moslamalari va 
tashiladigan tovarlar; ishlab chiqarish uskunasining himoyalanmagan 
harakatlanuvchi elementlari (haydovchi va uzatish mexanizmlari, kesish 
asboblari, aylanadigan va harakatlanuvchi qurilmalar va boshqalar); qayta 
ishlangan material va asbobning uchuvchi zarralari, 
elektr toki
, uskunalar 
sirtlari va qayta ishlangan materiallarning ko'tarilgan harorati va boshqalar. 
Sog'likka zararli jismoniy omillar: ish joyining havo haroratining oshishi yoki 
pasayishi; yuqori namlik va havo tezligi; shovqin, tebranish, ultratovush va 
turli xil nurlanishlar darajasining ortishi - termal, ionlashtiruvchi, 
elektromagnit, infraqizil va boshqalar. 
Zararli jismoniy omillarga, shuningdek, ish joyining havosidagi chang va 
gaz tarkibi kiradi; ish joylari, o'tish joylari va yo'laklarning etarli darajada 
yoritilmaganligi; yorug'likning yorqinligini oshirish va yorug'lik oqimining 
pulsatsiyasi. 
Kimyoviy xavfli va zararli 
ishlab chiqarish omillari
 Inson tanasiga ta'sir qilish 
xususiyatiga ko'ra ular quyidagi kichik guruhlarga bo'linadi: umumiy toksik, 
tirnash xususiyati beruvchi, sensibilizatsiya qiluvchi (allergik kasalliklarni 
keltirib chiqaradigan), kanserogen (o'smalarning rivojlanishiga sabab 
bo'lgan), mutagen (jinsiy hujayralarga ta'sir qiluvchi). tanasi). Bu guruhga 
ko'plab bug'lar va gazlar kiradi: benzol va toluol bug'lari, uglerod oksidi, 

---

oltingugurt dioksidi, azot oksidi, qo'rg'oshin aerozollari va boshqalar, 
masalan, berilliy, qo'rg'oshin bronzalari va guruchlarini va ba'zi 
plastmassalarni zararli plomba moddalar bilan kesishda hosil bo'lgan 
zaharli changlar. Bu guruh agressiv suyuqliklarni (kislotalar, gidroksidi) o'z 
ichiga oladi, ular bilan aloqa qilganda terining kimyoviy kuyishiga olib kelishi 
mumkin. 
Biologik xavfli va zararli ishlab chiqarish omillariga mikroorganizmlar 
(bakteriyalar, viruslar va boshqalar) va makroorganizmlar (o'simliklar va 
hayvonlar) kiradi, ularning ta'siri ishchilarga shikastlanish yoki kasalliklarga 
olib keladi. 
Psixofiziologik xavfli va zararli ishlab chiqarish omillariga jismoniy ortiqcha 
yuklar (statik va dinamik) va neyropsik ortiqcha yuklar (aqliy haddan 
tashqari zo'riqish, eshitish analizatorlarining ortiqcha kuchlanishi, ko'rish va 
boshqalar) kiradi. 
Zararli va xavfli ishlab chiqarish omillari o'rtasida ma'lum bog'liqlik mavjud. 
Ko'p hollarda zararli omillarning mavjudligi travmatik omillarning namoyon 
bo'lishiga yordam beradi. Misol uchun, ishlab chiqarish xonasida haddan 
tashqari namlik va o'tkazuvchi chang (zararli omillar) mavjudligi odamga 
elektr toki urishi xavfini oshiradi (xavfli omil). 
Zararli ishlab chiqarish omillarining ishchilarga ta'sir qilish darajasi ruxsat 
etilgan maksimal darajalar bilan normallashtiriladi, ularning qiymatlari 
mehnatni muhofaza qilish standartlari tizimining tegishli standartlarida va 
sanitariya-gigiyena qoidalarida ko'rsatilgan. 
Zararli ishlab chiqarish omilining ruxsat etilgan maksimal qiymati - zararli 
ishlab chiqarish omili kattaligining maksimal qiymati, uning ta'siri butun ish 
staji davomida kunlik tartibga solinadigan davomiyligi bilan mehnat 
qobiliyatining pasayishiga va kasallikning pasayishiga olib kelmaydi. 
mehnat faoliyati davomida ham, hayotning keyingi davridagi kasallikka 
ham, shuningdek, naslning sog'lig'iga salbiy ta'sir ko'rsatmaydi.