13-lekciya Almaslap egiw ha’m diyqanshılıq sisteması Reje

Diyqanshılıqtın’ shu’digarlaw sisteması. A’yyemgi diyqanshılıq sisteması ornına keldi. Diyqanshılıqta alg’a ilgerilewshilik boldı, egis maydanları 3-4 ese arttı. Bul sistemada qıydı qollanıwg’a, jabayı o’simliklerge qarsı gu’resiwge, topıraqta suw ha’m azıq toplawg’a mu’mkinshilik boldı. Shu’digarlaw sistemasına ta’n na’rse 2, 3 ha’m 4 atızlı shu’digar da’n almaslap egiwi boldı. Bunda bir atız shu’digar ha’m 1 , 2 ha’m 3 atız biyday iyeledi. Bul sistema 1920 jıllarg’a shekem qollanıldı.
Ko’p atızlı-ot sho’plik diyqanshılıq sisteması. Bul sistemada atızlardın’ yarımınan ko’bi mal bagatug’ın otlaqlı jerge ajratıldı. Mısalı, sol waqıtta 15 atızlı almaslap egiw qollanılıp onın’ 6 atızı ko’p jıllıq ot sho’plik eginler, 3 atız shu’digar ha’m 6 atız jazlıq ha’m gu’zlik masaqlı da’n eginleri iyeledi. Bul sistema kontinental klimat jag’daylarına tuwra kelmedi.
Diyqanshılıqtın’ jaqsılang’an da’n jetistiriw sisteması. Bul shu’digar ha’m ko’p atızlı diyqanshılık sistemalarının’ jetilisken tu’ri esaplanadı. Bunda 20-30% maydan shu’digarda boladı, basqa atızlarg’a ba’ha’rgi ha’m gu’zgi masaqlı da’n eginleri ot sho’plik eginler menen qosıp egiledi.
Sistemanın’ keyingi jetilisken tu’ri shu’digardın’ ornın siderat eginleri iyeleydi. Topıraq o’nimdarlıg’ın tiklew ushın siderat eginleri su’rip topıraqqa aralastırıladı.
Diyqanshılıqtın’ ot sho’p atızlı sisteması. Akademik V.R.Vil`yams ta’repinen islep shıg’ılg’an ha’m usınıs etilgen. Ol atız ha’m jaylaw almaslap egiwin usınıs etti. Ko’pshilik atızlardı ko’p jıllıq ha’m bir jıllıq ot sho’plik eginler iyeleydi. Topıraq qunarlıg’ın usı jol menen jaqsılanadı dep tu’sinildi. Bul jawın-shashın ko’p, ıg’allıq jeterli bolg’an zonalarda jaqsı na’tiyje berdi, sharwashılıq rawajlanadı, qıy ko’p boladı. Sonın’ na’tiyjesinde da’n ot-sho’p almaslap egiwde da’n zu’ra’a’ti arttı.
Bul sistemanın’ kemshiligi barlıq zonalarg’a topıraq-klimat jag’dayların esapqa almastan qollanılıwı, mineral to’ginlerdin’ topıraq o’nimdarlıg’ın arttırıwda a’hmiyetin tuwrı bahalamaslıq.