13-maruza. Viruslar vaularning klassifikatsiyasi. Reja

DNK-tutuvchi viruslar
1. Caulimoviridae oilasi
Bu oila ikki zanjirli DNK ga ega. Replikatsiya jarayonida qaytalama transkripsa bosqichini o‘tadi.
Caulimovirus avlodi. Tipik turi Cauliflower mosaic virus (CaMV) - gulkaram mozaikasi virusi. Izometrik zarrachalarni diametri 50 nm, Virionning molekulyar massasi - 20 million. Bu avlod viruslarining tabiiy xo‘jayin-o‘simliklar spektiri ancha tor, ya’ni tor doiradagi o‘simliklarni kasallantiradi. O‘simliklar mazkur viruslar bilan kasallanganda undagi simptomlar mozaika yoki dog‘lar shaklida namoyon bo‘ladi. Ko‘pgina hujayralar tizimli (sistemno) kasallanadi. Viruslarni tabiatda tarqalishi shiralar yordamida persistent bo‘lib tarqaladi. Virus yana mexanik inokulyasiya usulida kasallanadi. Kasallangan o‘simliklar hujayralarida virus kiritmalari hosil bo‘ladi. Ularni yorug‘lik mikroskoplarida kuzatish mumkin. Virus zarralari kiritmalarda to‘planadi, ba’zi turlar esa hujayra yadrosida to‘planadi.
Bu avlodga quyidagi virus avlodlari: chernika o‘simligi qizil xalqa dog‘liligi virusi, gulkaram mozaikasi virusi, xrenning latent virusi, zemlyanikaning tomirlarining hoshiyalanishi virusi, artishokni dog‘lanishi virusi kiradi. Bu avlodga bo‘ztikan xol-xollanishi virusi, 4-zubturum virusi kabi virus turlari kirishi ehtimol qilinadi.
Caulimoviridae oilasiga yana birqancha tropika gulli o‘simliklarini kasallantiradigan virus avlodlari kiradi.
2.Geminoviridae oilasi
Bu oilaga bir molekula xalqali DNKli viruslar kiradi (bzDNK). Virionning o‘lchami -18x30 nm, 22 kapsomerli ikki to‘lmagan ikosedrdan tashkil topgan.
Mastrevirus avlodi. Tipik vakili Maize streak virus (MSV) – virus polostosti kukuruz (jo‘xorini shtrixliligi - chiziq-chiziqliligi- yoki tilim-tilimliligi- yoki taram-taramliligi virusi). Xo‘jayin-o‘simlik spektri tor doirada. Bu avlod viruslari donli o‘simliklarni oilasi vakillarini kasalllantiradi. Tabiatda ularni yuqishi persistent usulda sikadkalar yordamida amalga oshadi. Mexanik inokulyasiya usulida yuqmaydi. Bu avlodga jo‘xorini quyidagi virus turlari kiradi: jo‘xori-, tariq-, shakar qamish chiziq-chiziqliligi viruslari, yaltirbosh chiziq-chiziqliligi virusi, paspalum, tamakinini sariq pakanaligi virusi, bug‘doyni pakanaligi viruslari kiradi. Avlodni quyidagi turlari extimol (predpologaeme) shu turlarga kirar: ekiladigan tariq chiziq-chiziqliligi virusi, no‘xotning xlorotik pakanaliligi viruslari kiradi.
Curtovirus avlodi. Tipik tur Beet curly top virus (virus kurchavoy verxushki svekl) lavlagini tepasini jingalakliligi virusi. 44 oilaga qarashli 300 dan ortiq xo‘jayin-o‘simlik spektriga ega.Tabiatda persistent usulda tarqaladi. Ehtimol shu avlodga deb mo‘ljallangan turlari: tomat bargini buralishi virusi, tomatni tepasini jingalaklashishi viruslari kiradi.
Begomovirus avlodi. Tipik turi Beon golden mosaic virus (BegMV)- loviyani tillarang mozaikali virusi( virus zolotistoy mozaiki fasoli).
Virus ikki pallalik xo‘jayin-o‘simliklar ichida juda tor spektrga ega. Oqqanotlar Bemissia tabaci yordamida tarqaladi. Ba’zi viruslari mexanik inokulyasiya yordamida tarqaladi. Avlod 48 ta turni o‘z ichiga oladi va 9ta shu avlodga kiradigan vakillarni taxminan o‘z ichiga oladi.