13-Mavzu. Iqtisodiy о‘sishning umumiy tavsifi va neokeynscha modellari Reja

13-Mavzu. Iqtisodiy о‘sishning umumiy tavsifi va neokeynscha modellari
Reja:
13.1. Iqtisodiy о‘sish tushunchasi va о‘lchanishi
13.2. Iqtisodiy о‘sish omillari va tiplari
13.3. Iqtisodiy о‘sishning E.Domar modeli
13.4. Iqtisodiy о‘sishning R.Xarrod modeli


Tayanch iboralar: iqtisodiy o’sish, iqtisodiy o’sishning omillari, iqtisodiy o’sish tiplari, iqtisodiy o’sish nazariyalari, iqtisodiy o’sish modellari, talab tenglamasi, taklif tenglamasi


13.1. Iqtisodiy о‘sish tushunchasi va о‘lchanishi
Iqtisodiy о‘sish tо‘liq bandlilik sharoitiga mos keluvchi potensial ishlab chiqarish plaridarajasini uzoq muddatli kо‘payishi tendensiyasini anglatadi.
Iqtisodiy о‘sish jami taklifning о‘sishini yoki boshqacha aytganimizda, haqiqiy va potensial YAIM hajmining oshishini bildiradi. Iqtisodiy о‘sish muammosini о‘rganish natijasida real ishlab chiqarish tizimi duch keluvchi – cheklangan resurslardan samarali foydalanish muammosiga yechim topiladi. Demak, iqtisodiy о‘sish omillari va ular samaradorligini о‘rganish hamda tahlil qilish jamiyat oldidagi eng dolzarb muammolardan biridir.
Iqtisodiy о‘sish nafaqat mamlakat real daromadlarining о‘sishi, shuningdek, jon boshiga tо‘g‘ri keladigan real daromadlarning о‘sishini ham anglatadi. Shu sababli ham iqtisodiy о‘sish ikki xil usul bilan о‘lchanadi.

• 
  Birinchi usulda iqtisodiy о‘sish real YAIMni о‘tgan davrga nisbatan о‘zgarishi sifatida aniqlanadi va mamlakatning umumiqtisodiy imkoniyatlari dinamikasini aniqlash uchun ishlatiladi.
  

Bunda, joriy yildagi real YAIM (Y_t) hajmining bazis yildagiga (Y_t-1) (asosan oldingi yilga) nisbatan foiz kо‘rinishidagi о‘sishi aniqlanadi, ya’ni:

Y_t

DY= ------------ x 100
Y_t-1

• 
  Ikkinchi usulda iqtisodiy о‘sish aholi jon boshiga tо‘g‘ri keladigan real YAIMning о‘tgan davrga nisbatan о‘zgarishi sifatida aniqlanadi.
  

Iqtisodiy о‘sish nazariyasi va modellarida YAIM о‘rniga SIM, YAMD, SMD kо‘rsatkichlaridan ham foydalanilishi mumkin. Iqtisodiy nazariyada iqtisodiy о‘sish daromadlarni qanday nisbatlarda iste’mol va investitsiyalarga bо‘linishiga bog‘liq deb qaraladi. Iste’mol hajmi dinamikasi iqtisodiyotning pirovard maqsadini va yashash darajasi oshishini bildirsa, investitsiyalar hajmining о‘zgarishi resurs imkoniyatlarining о‘sishi va texnik yangiliklarning moddiylashishini aks ettiradi. Iste’mol va investitsiya о‘rtasida yetarlicha muqobillik mavjud, chunki, joriy iste’mol miqdorining oshishi investitsiyalarning daromaddagi ulushini pasaytirish iqtisodiy о‘sish imkoniyatlarini qisqartiradi.
Iqtisodiy о‘sish real kattaliklarda, qiyosiy baholarda о‘lchanadi.
Har bir mamlakat iqtisodiy о‘sishga intiladi, chunki iqtisodiy о‘sish:

• 
  birinchidan, milliy mahsulot hajmi va daromadning kо‘payishiga;
  
• 
  ikkinchidan, resurslardan samarali foydalanishga;
  
• 
  uchinchidan, yangi-yangi ehtiyojlar va imkoniyatlarning paydo bо‘lishiga;
  
• 
  tо‘rtinchidan, xalqaro bozorlarda mamlakat obrо‘sining oshishiga olib keladi.