13-mavzu. Oligopoliya va monopolistik raqobat Reja

Oligopoliya - bu shunday bozor turiki, undagi tovar taklifining hammasi, yoki deyarli hammasi bir necha ishlab chiqaruvchi firmalar tomonidan bo`lib olingan va bu bozorga yangi firmalarning kirishi katta to`siq orqali cheklangan bo`ladi.
Oligopoliya so`zi grekcha bo`lib (oligos - bir necha, poleo - sotaman) sotuvchilarning kamligini bildiradi. Oligopol tarmoqlarga misol sifatida AQShning avtomobilь sanoati, po`lat, alyuminiy, elektrouskunalar va kompyuter tarmoqlarini keltirish mumkin. Bu tarmoqlarda ishlab chiqariladigan umumiy mahsulot hajmi bir necha firmalar hissasiga to`g`ri keladi.
Oligopolistik bozorni uning quyidagi uchta xususiyati ajratib turadi: birinchidan, tarmoqda faoliyat ko`rsatayotgan firmalarning kamligi; ikkinchidan, tarmoqga kiruvchi firmalar uchun kuchli to`siqlarning mavjudligi; uchinchidan, oligopolistik bozordagi firmalarning harakati bir- biriga bog`liqligi.
Oligopolistik bozorning uchinchi xususiyatiga ko`ra, firmalarning iqtisodiy harakatlari bir-biriga bog`liq, ya′ni har bir firma biror iqtisodiy strategiyani tanlaganda, boshqa firmalarning ushbu strategiyaga bo`lgan munosabatini e`tiborga olish kerak bo`ladi. Masalan, bir firma o`z mahsulotiga talabni rag`batlantirish uchun mahsulotining narxini 10 foizga kamaytirsa, u asosan raqobatlashuvchi firmalar hisobidan o`z mahsulotini sotish hajmini anchaga oshirib ular hisobidan qo`shimcha foyda olishi mumkin. Lekin firmaning bu narx siyosatiga javoban boshqa raqobatlashuvchi firmalar har xil iqtisodiy siyosat olib borishi mumkin: birinchidan, boshqa firmalar e`tibor bermasligi mumkin; ikkinchidan, ular ham narxni 10 foizga tushirishi mumkin, natijada firmalar oladigan foyda miqdori kamayadi, hatto nolga teng bo`lishi ham mumkin; uchinchidan, boshqa firma bu firmani sindirish maqsadida mahsulotiga bo`lgan narxni 10 foizdan yuqoriroqga pasaytirishi mumkin, lekin bunday holatni davom etishi narxlar jangiga olib kelishi mumkin.
Narxlar janggi - bu raqobatlashadigan firmalar tomonidan oligopolistik bozorda narxlarni bosqichma-bosqich tushirishidir.
Umuman olganda, oligopolistik bozorda firma tomonidan qabul qilingan har qanday iqtisodiy siyosat - narxlarni o`zgartirish, ishlab
chiqarish hajmini o`zgartirish, reklamani kuchaytirish - raqobotlashuvchi firmalarning ushbu siyosatga bo`lgan munosabatini bilishni va uni prognoz qilishni talab qiladi.
Narxlar jangi narx o`rtacha xarajatga teng bo`lgunga qadar davom
etadi, ya′ni ^{P  AC  MC} . Bu tenglik oligopolistik bozor muvozanatini
beradi. Muvozanat holatda hech bir firma narxini kamaytirishdan qo`shimcha foyda olaolmaydi. Muvozanat holatda firmalarning iqtisodiy foydasi nolga teng.