Bozor tizimida bozor, konunlari va mexanizmlari amal qiladi. Bu makroiktisodiyot nazariyasi bo‘yicha ko‘pgina darsliklarda tavsiflangan narx boshqaruvchi tizimdir.
Bozor tizimining firmalari Barqarorlikka intilib, stixiyadan va bozor kon’yunkturasidan qutulish uchun narxlar ustidan tashkilotlikka harakat qilishadi va o‘z ulchamlarini kattalashtirishadi. SHuning uchun savdo, umumiy ovqatlanish, kishlok xo‘jaligi kabi tarmoqlarda ishlab chiqarishni konsentratsiyalash, firmalar qo‘shilish jarayonining kuchaiishi kuzatilmoqda va natijada, bozor tizimi sub’ektlarining bir qismi prognozlashtirilgan tizimga o‘tishadi.
Prognozlashtirilgan tizimning fan va texnika yutuqdaridan
foydalaiish borasidagi keng imkoniyatlari, moliyaviy qudrati, davlatning qo‘llab-kuvvatlashi va boshkdlar prognozlashtirilgan tizimdagi firma va tarmoqlar bozor tizimiga nisbatan tezrok rivojlanishiga olib keladi.
Buning natijasida prognozlashtirilgan tizimga tegishli tarmoqlar, prognozlashtirilgan tizimning ulushi katta bo‘lgan mintaqalar tezrok rivojlanadi; RT firmalarning ishlovchilari kattaroq daromad olishadi.
Bu holat tarmoqlar va mintakalarning notekis rivojlanishiga, daromadning ishlovchilar orasida notekis taqsimlanishiga sabab bo‘ladi.
Agar BTda firmalar iste’molchilarning talablarga bo‘ysunishsa, RTda firmalarning iste’molchilarga so‘zsiz bo‘ysunishi yo‘k, chunki ular reklama va xukumatning qo‘llab-kuvvatlashi yordamida o‘z mahsulotiga talabni sun’iy ravishda shakllantirishadi.
SHuning uchun iste’molchilarning tanlovi va extiyoji emas, balki ishlab chiqaruvchining tashkilotiyati zamonaviy IIT faoliyat ko‘rsatishini belgilab beradi. SHu sababli ishlab chiqarish xodimining katta talabi mavjud sohada paydo bo‘lishi shart emas, balki iste’molchining hulki reklama va kelishuvlar tizimi orqali boshqariladigan soxada paydo bo‘ladi. SHunday qilib, umumiy nazariyaning Hulosasi qat’iydir. RTning tashkilotiyati ijtimoiy manfaatlarga moe ravishda emas, balki byurokratik o‘sish foydasiga ishlaydi. SHunday Qilib, IIT davlat sektori, bozor tizimi va hususiy sektorning prognozlashtiradigan tizimidan iborat.
SHuni aytib o‘tish kerakki, bu farqlanish har qanday tasniflanish kabi shartlidir. Masalan, hususiy huquq rejimida faoliyat olib boruvchi davlat mulki korxonalari hususiy sektorning RT korxonalaridan kam fark qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
