13-mavzu: Vaqtli qatorlar va ularning tenglamalarini tuzish usullari
Download 465.13 Kb.
|
13-amaliy
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4-jadval O‘zbekistonda 2007 – 2013 yillarda aholini uy-joy bilan ta’minlanganlik dinamikasi ko‘rsatkichlari
- trendning nazariy qiymatlari i trenddan og‘ish ɛ
- Jami 141,4 0 28 9,8
- 1. Absoyut qo‘shimcha o‘sishni quyidagi formula bo‘yicha hisoblang
- 2. Nisbiy qo‘shimcha o‘sishni quyidagi formula bo‘yicha hisoblang
- O‘sish sur’atini quyidagi formula bo‘yicha hisoblang Bazisli - Zanjirli - 4. X = f ( t
- 5. Approksimatsiyaning o’rtacha xatosini hisoblang.
|
1-rasm. O‘zbekistonda aholining o‘rtacha yillik soni dinamikasi
To‘g‘ri chiziq shaklidagi trend bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ular quyidagilar bilan tavsiflanadi: teng vaqt oraliqlaridagi teng o‘zgarishlar; agar o‘rtacha mutlaq o‘sish – musbat kattalik bo‘lsa, u holda manfiy o‘sish kattaligi yoki o‘sish sur’atlari asta-sekin kamayadi; agar o‘rtacha mutlaq o‘zgarish manfiy kattalik bo‘lsa, u holda nisbiy o‘zgarishlar yoki qisqarish sur’atlari bundan avvalgi darajaga pasayish mutlaq kattalik bo‘yicha asta-sekin oshadi; agar darajalarning qisqarish tendensiyasi mavjud bo‘lib, o‘rganilayotgan kattalik esa ta’rifga ko‘ra musbat bo‘lsa, u holda a1 ning o‘rtacha o‘zgarish o‘rtacha darajadan katta bo‘lishi mumkin emas; ketma-ket davrlardagi mutlaq o‘zgarishlar ayirmasi nolga teng. Misol. 2007-2013 yillarda O‘zbekistonda aholining uy-joy bilan ta’minlanganligi ko‘rsatkichining vaqt qatoridagi chiziqli trendni hisoblab chiqamiz (3-jadval). 3-jadval O‘zbekiston aholisini uy-joy bilan ta’minlanganlik ko‘rsatkichlari (1 kishiga m2 hisobida)
Vaqt qatorining o‘zgaruvchanligini aniqlash uchun mutlaq o‘sishning zanjirli kattaliklarini aniqlaymiz (4-jadval va 2-rasm). 4-jadval O‘zbekistonda 2007 – 2013 yillarda aholini uy-joy bilan ta’minlanganlik dinamikasi ko‘rsatkichlari (1 kishiga m2 hisobida)
Grafikda trendni grafik aniqlash maqsadida uy-joy bilan haqiqiy ta’minlanganlikni tasvirlash mumkin. 2-rasm. O‘zbekistonda aholining uy-joy bilan ta’minlanganlik dinamikasi 4-jadval va 2-rasmdan ko‘rinib turibdiki, uy-joy bilan ta’minlanganlik teng o‘zgarishlarga yaqin o‘zgarishlar bilan barqaror o‘sish tendensiyasiga ega. O‘rtacha mutlaq o‘sish musbat kattalikka ega, keyingi davrlardagi mutlaq o‘zgarishlar ayirmasi nolga yaqinlashadi. O‘z navbatida, O‘zbekistonda yil yakuni holatiga ko‘ra aholining uy-joy bilan ta’minlanganlik ko‘rsatkichi uchun quyidagi chiziqli funksiyadan foydalaniladi: Ut = a0 – a1 ∙ t a0, a1 parametrlarini hisoblab chiqish uchun 5-jadval ma’lumotlaridan foydalanamiz. 5-jadval Chiziqli trend funksiyasi parametrlarini hisoblash jadvali
5-jadval ma’lumotlarini yuqoridagi (A) va (B) formulalarga qo‘yganda normal tenglamalar tizimi quyidagi ko‘rinishga ega: Shunday qilib, yetti yil mobaynida uy-joy bilan ta’minlanganlik darajasi bir yilda o‘rtacha 0,4 m2 ga o‘zgardi. 5-jadvalda qator haqiqiy darajasining nazariy darajadan og‘ishlarini hisoblab chiqish uchun nazariy qiymatlar keltirilgan. Chiziqli trend koeffitsiyentining reprezentativligi xatosini quyidagi formula bo‘yicha aniqlaymiz: 0,0114; . Shu tariqa, o‘rtacha kvadratik og‘ish ancha kam ekanligini ko‘rish mumkin. Berilgan jadvalni quyidagi ko’rsatmalar bo’yicha to’ldiring va trend ekonometrik modelni tuzing. 1. Absoyut qo‘shimcha o‘sishni quyidagi formula bo‘yicha hisoblang Mutlaq qo‘shimcha o‘sish yoki kamayish- har qaysi keyingi davr darajasidan boshlang‘ich yoki o‘zidan oldingi davr darajasini ayirish yo‘li bilan aniqlanadi. Bazisli - Zanjirli - . 2. Nisbiy qo‘shimcha o‘sishni quyidagi formula bo‘yicha hisoblang Nisbiy qo‘shimcha o‘sish yoki kamayish- har qaysi keyingi davr darajasidan boshlang‘ich yoki o‘zidan oldingi davr darajasini bo‘lib, 100 ga ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi. Bazisli - Zanjirli - . O‘sish sur’atini quyidagi formula bo‘yicha hisoblang Bazisli - Zanjirli - 4. X=f(t) ko‘rinishidagi trend ekonometrik modelni tuzing. Ya’ni Trend ko‘rinishidagi ekonometrik modeldagib0vabparametrlarni topish uchun quyidagi normal tenglamalar sistemasidan foydalaning: 5. Approksimatsiyaning o’rtacha xatosini hisoblang. 1-variant
2-variant
3-variant
4-variant
5-variant
Download 465.13 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||