14-Ma’ruza: Elektron tijorat tizimlari va ularning ahamiyati

parollar usuli;

maxsus apparat vositalardan foydalanish usuli;

foydalanuvchining biometrik xususiyatlarini tahlili asosidagi usullar.

Foydalanishni cheklash.Demak, identifikastiya va autentifikastiya yordamida siz tizimga kirish huquqini oldingiz. Endi foydalanish chegarasini belgilovchi mantiqiy boshqaruv vositasi ishga tushadi. Ularning vazifasi ham foydalanishga ruxsat beruvchi fizik vositalar kabidir. Foydalanishga ruxsat berishning mantiqiy boshqaruv vositalari ham foydalanuvchilarni tizimda saqlanayotgan u yoki bu axborot bo’limiga murojaatini nazorat qiladi, faqatgina dasturiy ta’minotlar ko’magida. Foydalanishga ruxsat berishlarni mantiqiy boshqaruvi – bu axborotni butunligi va mahfiyligini ta’minlab beradigan ko’p foydalanuvchili tizimning asosiy mexanizmidir.
Shuni aytish kerakki, ulanishlarning mantiqiy boshqaruvi – axborot xavfsizligi olamidagi eng murakkab mavzulardan biridir. Ulanishlarning boshqaruv chizmasini quyidagicha xususiyatlash ma’qul bo’ladi, unga ko’ra ulanish matristasi qatorida sub’ektlar keltirilishi, ustunlarda esa ob’ektlar ro’yhati, katakchalarda esa ustun va qatorlarning kesishmasiga mos keluvchi vakolat turi yoki ko’rinishi, hamda qo’shimcha talablar(masalan harakatnng vaqti va manzili) ko’rsatiladi.
Qachonki foydalanuvchilar o’z imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda faqatgina foydalanishga vakolati bor o’ziga ma’lum ob’ektlarga ruxsat etilmagan harakatlarni amalga oshirishsa, ulanishlarning mantiqiy boshqaruvi vositasining eng maqul sozlanishi bo’lib interfeysning cheklovli ko’rinishi xizmat qiladi. Bunday yondashish odatda tizim menyusi va foydalanuvchiga mumkin bo’lgan tanlov variantlarni ko’rsatish chegarasida amalga oshiriladi.
Protokollashtirish va audit. Bu terminlar beixtiyor ravishda huquq-targ’ibot organlari va moliya faoliyati bilan bog’liq uyushmalarni chaqiradi. Axborot xavfsizligida ular o’ziga xos xususiyatga ega.