14-ma’ruza: Korxonaning narx strategiyasini ishlab chiqish va uni amalga oshirish Ma’ruza rejasi

Ming so‘m
Yalpi daromad
1000
800


600 Jami harajatlar
400 Doimiy harajatlar
200
0
10 20 30 40 50

Sotish hajmi, ming dona


25-chizma. Zararsizlik va maqsadli foyda tahlili usuli bo‘yicha narxni aniqlash

Bu grafikda yalpi daromad, foyda va jami harajatlarning sotiladigan mahsulot hajmiga bog‘liqligi ko‘rsatilgan. Keltirilgan 17-chizma ma’lumoti shundan dalolat beradiki, doimiy harajatlar 300000 so‘mga teng bo‘lib, sotiladigan mahsulot hajmiga bog‘liq emas. O‘zgaruvchan harajatlar doimiy harajatlarga qo‘shilib jami harajatlarni tashkil qiladi va uning miqdori sotiladigan mahsulot hajmiga qarab o‘zgarib turadi. Yalpi daromad egri chizig‘ining tikkaligi tovar narxiga bog‘liq bo‘ladi. Bizning misolimizda tovar birligining narxi 20 so‘mga teng.

Bunday narxda zararsizlikni ta’minlash uchun korxona eng kamida 30000 tovar birligini sotishi kerak. Shuncha miqdordagi tovar birligining har birini 20 so‘mdan sotib, korxona 600000 so‘m tushumga ega bo‘ladi. Ana shu ko‘rsatkich zararsizlik nuqtasiga mos keladi. Maqsad qilib qo‘yilgan foydaga erishish uchun korxona sotish hajmini oshirishi zarur. Bizning misolimiz bo‘yicha korxona 200 ming so‘m foyda olishi uchun eng kamida 50 ming tovar birligini sotishga erishishi kerak bo‘ladi.
Talabga asoslangan usul. Ko‘pchilik hollarda korxonalar narxlashtirishning asosiy omili harajatlar emas, balki tovarning iste’molchilar tomonidan haridor sifatida qabul qilinishi, ya’ni tovarning haridor xohlaydigan foydaliligidadir deb biladilar. Demak, narx bu holda tovarning qiymat jihatidan muhimligiga muvofiq kelishi kerak. Aslida ham har bir haridor u yoki bu tovarni harid qilar ekan, u xayolan harid qilingan tovarning narxini uning foydaliligi bilan taqqoslab ko‘radi.
Tovarning foydaliligi asosida narxlashtirish usulidan foydalanadigan korxona iste’molchilar ongida shu korxonaning tovariga raqobat qilayotgan tovarlar haqida ham qanday tasavvur mavjudligini bilishlari talab etiladi. Bu yerda iste’molchilarning bitta tovar uchun har xil sharoitlarda qancha pul to‘lashga tayyor ekanliklarini bilish ham muhim hisoblanadi.
Agar sotuvchi tovarga narxni uning foydaliligidan ko‘proq belgilasa, sotish hajmi belgilangandan kamroq bo‘lishi mumkin. Ko‘pgina kompaniyalar o‘z tovarlarining narxlarini juda yuqori belgilaydilar va natijada tovar bozorda yomon sotiladi. Ba’zi kompaniyalar esa o‘z tovarlariga haddan tashqari past narx belgilaydilar. Bu holda tovarlar bozorda yaxshi sotilsada, korxonaga kam daromad keltiradi. Iste’molchilarning narx darajasiga munosabatlarini bilish uchun maxsus marketing tadqiqotlari o‘tkaziladi. Masalan, iste’molchilar orasida so‘rovlar o‘tkazish va bozorni testlashtirish shular jumlasiga kiradi.
Iste’molchining tovarni harid qilishiga uzoq muddat davomida mavjud bo‘lib kelayotgan va haridor odatlanib qolgan narxlar ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Bunday holatda tovar narxining ozgina oshishi ham tovar haridining keskin kamayib ketishiga olib kelishi mumkin. Bunda iste’molchining odatlanib qolgan narxlarga nisbatan fikrini tovarning sifatini, o‘rab-joylanishini va dizaynini juda yaxshilash hisobiga o‘zgartirish lozim.
Iste’molchilar talabi asosida narx belgilashning variantlaridan biri kim-oshdi savdosi o‘tkazishdir. Agar tovar iste’molchi uchun juda ahamiyatli, katta qiymatga ega bo‘lsa, u holda kim-oshdi savdosining boshlang‘ich narxini juda yuqori belgilash mumkin bo‘ladi.
Narx belgilashning raqobatchilar narxiga asoslangan usuli. Korxonaning narx siyosatiga raqobatchilarning narxlari va bozorda narx o‘zgarishiga raqobatchilarning munosabati katta ta’sir ko‘rsatadi. Demak, raqobatchilar narxini o‘rganish – narx shakllanishi sohasida muhim elementlardan biri hisoblanadi. Dastavval korxonaning narx siyosati bozor tipiga bog‘liq ekanligini qayd etishi lozim.
Agar bozor sof raqobatchilar bozori bo‘lsa, unda sotuvchi bozordagidan yuqori narxni talab qilishi mumkin emas, chunki haridorlar ushbu bozor narxi bo‘yicha tovarning xohlagan miqdorini ochiq sotib olishlari mumkin. Demak, bu yerda narxlar talab va taklif asosida belgilanadi. Bunda narxlar qat’iy va ularga alohida korxona tomonidan ta’sir ko‘rsatish deyarlik mumkin emas.
Bozor tiplaridan yana biri monopolistik raqobat bozori hisoblanadi. Bunday bozor ko‘p sonli haridorlar va sotuvchilardan iborat. Ular o‘zlarining bitimlarini yagona narx bo‘yicha emas, narxlarning keng diapazoni bo‘yicha amalga oshiradilar. Bunday sharoitda korxona narxni o‘zgartirishi uchun keng imkoniyatlarga ega.
Narx belgilashning raqobatchilar narxiga asoslangan usuliga korxonaning bozorda mustahkam o‘rin egallab turgan yetakchi korxona belgilangan narxiga qarab narx belgilashini ham kiritish mumkin. Bunday holda korxona o‘z tovariga bozor yetakchisi belgilagan narxdan ko‘ra pastroq narx belgilaydi.