15-ma’ruza mavzu: Yarim o‘tkazgichli elektron qurilmalar reja o‘tkazgich va yarim o‘tkazgichlar xaqida tushuncha. Yarim o‘tkazgichli diodlar va tranzistorlar

Yarim o‘tkazgichli diodning tuzilishi. Tuzilishiga ko‘ra yarim 
o‘tkazgichli diodlar nuqtaviy va yassi turlarga bo‘linadi. Nutaviy diodlarda p-n
o‘tish sohasining yuzasi juda kichik, yassi diodlarda esa yetarlicha katta bo‘ladi.
a b 
14. 12-rasm. Nuqtaviy (a) va yassi (b) diodlarning tuzilishi. 
Shuning uchun nuqtviy diodlar juda kichik toklarda ishlaydi va kam quvvat li 
bo‘ladi. O‘lchamlarning kichikligi tufayli
p-n o‘tishning elektr sig‘imi kichik 
bo‘lgani uchun bu diodlar katta chastotalarda ishlay oladi. 
Ular aso san kichik 
quvvatli avtomatika tizimlarida, tok manbalarida va yorug‘lik tar qatuvchi diodlar 
(svetodiod lar) sifatida keng ishlatiladi 13 –b rasm. Bu diodlarda qutblar rangli 
p-n ўтиш 
Р тип 
n тип 

---

nuqtalar, yoki xalqalar bilan belgilanadi 13-a rasm. Bunda rangli nuqta yoki xalqa 
diodning anod tomoniga qo‘yiladi. 
a b 
14.
13-rasm. Nuqtviy diodlar. 
Yassi diodlarda
p-n o‘tish sohasining yuzasini aniqlovch chiziqli 
o‘lchamlar p-n o‘tishning kengligidan ancha katta bo‘ladi. O‘tishlar hosil qilib 
turuvchi yuzalar 0,01 mm
2 
dan o‘nlab sm
2 
gacha bo‘lishi mumkin. Bunday katta 
o‘lchamlarda p-n o‘tishning elektr sig‘imi ham katta bo‘ladi, shuning uchun bu 
diodlar nisbatan kichik (10 kGs gacha) bo‘lgan chastotalar sohalarida ishlatiladi. 
O‘lchamlarning kattaligi tufayli diodning quvvati bir necha Vt dan bir necha
kVt largacha bo‘lishi mumkin.
 
 
3. 
Tranzistorlar va tiristorlar  
Ikkita p-n (yoki n-p) o‘tishdan iborat yarim o‘tkazgichli qurilma bipolyar 
tranzistor deb ataladi. Demak tranzistor uchta yarim o‘tkazgich kristallaridan 
iborat. Chetki kristallardan tashqariga chiquvchi elektrodlar emiter va kollektor, 
o‘rta kristalldan tashqarga chiqarilgan elektrod baza deb ataladi.
Emitter bazaga zaryad tashuvchilarni yetkazib beruvchi elektrod hisoblanadi, 
kollektor esa, bazadan chiqqan zaryad tashuvchilarni qabul qiluvchi elektrod. 
Tuzilishiga ko‘ra baza plastinkasi p yoki n tip o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lishi 
mumkin, shunga qarab tranzistorning shartli belgisida emitterga strelka qo‘yiladi. 
Baza p tip bo‘lsa strelka bazadan emitterga, baza n tip bo‘lsa , strelka emitterdan 
bazaga yo‘nalgan bo‘ladi, 14- a rasmga qarang. 
Рангли 
нуқта 
Рангли 
халқа 

---