15-ma’ruza mavzu: Yarim o‘tkazgichli elektron qurilmalar reja o‘tkazgich va yarim o‘tkazgichlar xaqida tushuncha. Yarim o‘tkazgichli diodlar va tranzistorlar

  Trinistor. Tiristor deyilganda amalda ko‘proq trinistor nazarda tutiladi. 
Shuning uchun uni ko‘proq tiristor deb aytiladi. Trinistorni triodli tiristor deb ham 
yuritiladi. Tiristorning uchinchi elektrodi boshqaruvchi elektrod deb ataladi. Bu 
jihatdan u xuddi baza signali orqali ochiluvchi bipolyar tranzistorni eslatadi. 
Tiristor tuzilishi jihatidan ham ikkita o‘zaro ulangan tranzistorni eslatadi (15- 
rasmga qarang). Tiristorlar qaysi elektroddan boshqarilishiga qarab anoddan 
boshqariluvchi va katoddan boshqariluvchi tiristorlarga bo‘linadi.
Tiristorlar katta quvvatli elektron kalit vazifasini bajaradi, ya’ni ular 
yordamida yuqori kuchlanish (5kV gacha) va katta tok kuchida (5000 A gacha) 
ishlovchi zanjirlarni 1 kGs gacha tezlikda kommutatsiyalash (o‘chirib-yoqish) 
mumkin. Shuning uchun tiristorlarni katta quvvatli sistemalarni boshqarishda 
ishlatiladi.
14.
16.-rasm. Tiristorlarning umumiy ko‘rinishi. 
Tiristorlardan foydalanishda, xuddi diod va tranzistorlardagi singari 
voltamper xarakteristika muxim axamiyat kasb etadi. Tiristorning voltamper 
заряд 
разряд 
U
кир
бошқарувчи
электрод 
анод 
катод 

---

xarakteristikasi ko‘proq stablitronning xarakteristikasiga o‘xshab ketadi. Tiristor 
ochilgunga xarakteristikada tokning kuchlanishga bog‘liqligi xuddi dioddagiday 
kechadi. Tiristorda 4 ta qatlam mavjud, shuning uchun uni anod va katodga ega 
diod sifatida qaraladi. Voltamper xarakteristikada xam, dioddagi singari to‘g‘ri va 
teskari tok soxalari mavjud. Musbat kuchlanish va tok soxasi to‘g‘ri siljish soxasi 
deb atalsa, manfiy tok va kuchlanishli soha teskari siljish sohasi deb yuritiladi 17-
rasm.
14.17-rasm. Tiristorning voltamper xarakteristikasi. 
Xarakteristikaning (1) –(2) qismi tiristorning yopiq holatiga mos keladi va 
bunda tiristorning qarshiligi katta. O‘1 v O‘2 o‘tishlar yopiq, bu qismda
xarakteristika p-n o‘tish xarakteristikasiga mos. Kuchlanish tiristorning U
och
- 
ochilish kuchlanishiga yetganda (shu paytdagi tok kuchi I
och 
ishga tushish toki 
deyiladi) tirisor qarshiligi keskin kamayadi, xarakteris tikaning (2)-(3) qismi, va u 
ochiladi. Ochilgan tiristorning voltamper xarakteristikasi chiziqli bo‘ladi (3)-(4) 
soha.