15-ma’ruza mavzu: Yarim o‘tkazgichli elektron qurilmalar reja o‘tkazgich va yarim o‘tkazgichlar xaqida tushuncha. Yarim o‘tkazgichli diodlar va tranzistorlar

 Bir yarim davrli to‘g‘rilagichlar. Eng sodda to‘g‘rilagich bir yarim 
davrli to‘g‘rilagich bo‘lib, unda bitta to‘g‘rilash elementi-diod ishlatiladi 2- rasm.
U
m
U
m
t
3T/2
T
T/2
U
~U
0
V
1
V
2
R
Д
Т/2
Т
U
Т
U
a b v
15.2-rasm. Sinusoidal kuchlanish (a) , bir yarim davrli to‘g‘rilagich (b)
va to‘rilangan kuchlanish (v) 
Diodning ventil xususiyati tufayli undan sinusoidal kuchlanishning faqat
musbat qismi (agar diod teskarisiga ulansa, faqat manfiy qismi) o‘tadi, manfiy 
qism esa o‘tmaydi, chunki tokning teskari yo‘nalishda o‘tgan qismi uchun diod 
yopiq bo‘ladi. Agar sinusoidal kuchlanishning tebranish chastotasi f = 50 Gs 
bo‘lsa, yarim tebranish davri T/2 = 10 ms bo‘ladi, 
2- a rasm.
Dioddan faqat yarim 
musbat davrdagi tok o‘tadi 
2– v rasm. Demak 2- b rasmdagi 
sxemaning kirishiga 
sinusoidal kuchlanish berilsa, uning chiqishida xar bir davr ichida uzunligi 10 ms 
bo‘lgan impulslar hosil bo‘ladi. Bu bir yarim davrli to‘g‘rilagich chiqishidagi 
pulsatsiyali kuchlanish deb ataladi. Amalda bunday pulsatsiyali kuchlanishga ega 
tok manbalari yaroqsiz hisoblanadi, undan faqat akkumulatorlarni zaryadlashda 
foydalanish mumkin, shunda ham uning foydali ish koeffitsienti juda kam bo‘ladi.
To‘g‘rilagich kirishidagi kuchlanishni U
1
, chiqishdagi kuchlanishni U
2
desak
U
2 
= 0,45 U
1
(15.1) 
Ikki yarim davrli to‘g‘rilagichlar. Ikki yarim davrli to‘g‘rilagichlarda 
diodlarni ko‘priksimon ssxemada ulanadi. Buning uchun rombni chizib, rombning 
to‘rt tomoniga to‘rtta diodni xammasini bir tmonga qarab o‘rnatamiz, 2- rasm
Ўзгармас 
кучланиш 
Пульсацияли 
кучланиш 

---

А1
V1
V2
Д1
Д2
Д3
Д4
~U
A
C
B
Д
R
I
1
I
2
I
1
I
2
t
T/2
T
3T/2
+U
U
15.3-rasm. Ikki yarim davrli to‘g‘rilagich va to‘g‘rilangan kuchlanish
. 
Ikki yarim davrli to‘g‘rilagichdagi tokning yo‘lini ko‘rib chiqamiz. 
O‘zgaruvchan sinusoidal kuchlanishning musbat yo‘nalishi deb 1-nutadan 
boshlangan tokni olaylik, bu tok «1-D1-A tugun-R-V tugun-D4-D tugun-2»
kontur orqali yopiladi, bunda R iste’molchidan o‘tgan tok I
1 
yo‘nalishda bo‘ladi. 
Sinusoidal kuchlanishning manfiy davri 2 nuqtadan boshlanib «2-D tugun-D2-A 
tugun- R-V tugun-D3-S tugun-1» kontur orqali yopiladi, bunda R iste’molchidan 
o‘tgan tok I
2 
yo‘nalishda bo‘ladi. Agar e’tibor bersak har ikki xolda ham R 
iste’molchidan o‘tgan tokning yo‘nalishlari bir xil, shuning uchun ham 
to‘g‘rilangan kuchlanish faqat musbat (yoki manfiy) yarim davrlardan iborat 
bo‘ladi. Yuqoridagidek kuchlanishni vaqt bo‘yicha integrallaymiz, faqat bu yerda 
integral butun davr bo‘yicha olinadi va kuchlanish ( 1) ifodaga nisbatan ikki marta 
katta bo‘ladi
U
2 
= 0,90 U
1
( 15.2)