15-ma`ruza. Polimerlar kimyosi reja: Polimerlar, plastmassa, ularning olinishi, xossalari va ishlatilishi

Ionli polimerlanish - zanjirli kimyoviy jarayon bo`lib, unda monomer 
molekulasining o`sayotgan zanjirga bog`lanishi geterolitik yo`l bilan amalga oshadi. 
Faol markaz- ion (K
+
yoki A
-
) qarshi ion bilan har xil muomalada bo`lishi mumkin. 
Kationli polimerlanish misolida ifodalasak: 
~ M 

 
+ 
− A

 
− 
qutblangan bog` 
~ M 

 
− 
− K

 
+ 
Qarshi ion ~М
+
-А
+
ion juft ~М
-
- К
+
~М
+
erkin ion ~М
-
va qarshi ionlar А
-
ва К
+
. 
Har bir holatdagi markazning faolligi har xil. Shu sababdan reaksion muhit 
ionli polimerlanish tezligi erituvchiga radikal polimerlanishga qaraganda k¢proq 
bog`liq. 
Kationli polimerlanishda elektrodonor o‘rindosh tutgan oddiy monomerlar: 
Katalizatorlar sifatida protonli kislotalar: HCl, H
2
SO
4
, H
3
PO
4
, HClO
4
, va 
aproton kislotalar: MeX
n
: BF
3
, AlCl
3
, SnCl
4
, TiCl
4
, SbCl
5
, qo‘llaniladi. 
Butil kauchuk (izobutilen+izopren sopolimeri) olinishi; vinil efirilari, 
izobutilen, stirol, izoprenlar ishtirok etadi. 
t= 100 
0
C, muhit xlorli erituvchilar 

k
i
k
uz 
 

---

C 
O 
Fridel-Krafts katalizatorlari protondonor sifatida ta'sir qiluvchi sokatalizator 
ishtirokini talab qiladi. Sokatalizator- suv ishtirokidagina ishlaydi. 
Inisiirlash: 
BF
3
+
HOH 
H(
+
BF
3
OH) 
(boshl.) 
H(
+ 
BF
3
OH) 
+
( CH
3 
)
2
(C H
3
)C
3 
O`sish: 
(
+
B F
3
OH) 
(C H
3
)
3
C(
+
A )
+ 
CH
3
CH
3
M 
CH
3 
C CH
2 
C(
+
A
-
) 
C CH
2
C CH
2
C(
+
A
-
) 
CH
3
CH
3
Zanjirning uzilishi ko`pincha monomolekulyar reaksiya asosida amalga oshadi 
va faol markazning H
+
kationni ichki molekulyar uzatish natijasida dezaktivasiyasi 
yuz beradi: 
R 
R
~CH
2 
C(
+
B F
3
OH)
- 
~CH
2
C
+ 
H(B F
3
OH) 
BF
3
+H
2
O 
R 
R 
Zanjir uzatish: kationli polimerlanishda zanjir uzatish reaksiyasining 
ahamiyati juda katta, chunki u yuqori 
М 
ni belgilab beradi. 
R 
R 
R 
R 
~CH
2
C(
+
B F
3
OH)
-
+ 
~CH
2
C 
~CH C
+
H (C H
2
C(B
+
F
3
OH
-
) ) 
R 
R 
R 
R 
Anionli 
polimerlanishda 
qo`shbog`da 
elektron 
bulutining 
zichligi 
kamaygan, uyg`unlanish energiyasi katta M lar energiyali (dienlar, stirol), 
geterosikllar, karbonil birikmalarning ko`pchiligi 
R
, 
C N 
Katalizator NaNН
2
CH
2
CH 
R 
Initsiirlash: 
KNH
2
 K
+
+ H
2
N: 
anion radikai 

---

Ko`pincha erkin ion emas ion jufti kinetik zanjirning o`sishni olib boradi. 
O`sish: 
Aslida, ko`pincha avval M yoki qarshi ion (Na+, K+) yoki ion jufti bilan 
ta'sirlashib keyin esa faol markaz yangi zvenoga siljiydi. 
Anionli polimerlanishda ba'zi ma'lum sharoitda zanjir uzilishi va uzatilishi 
bo`lmaydi. `tirik zanjir` bo`lib qoladi. Bu holda